احتمالا همه‌ی افراد زمانی که صحبت از نقد کردن می‌شود به یاد خاطرات ناخوشایندی که در این زمینه داشته‌اند، می‌افتند. حتی ممکن است باوجود سازنده بودن انتقاد و پی بردن به نقاط ضعف بازهم حس ناامیدی و دلخوری به سراغ آن‌ها بیاید. در بعضی مواقع در مواجهه با انتقاد احساس خشم در وجودشان زبانه کشیده و رفتار تندی نشان می‌دهند. واقعا چرا چنین اتفاقی می‌افتد؟ چرا افراد نمی‌توانند بعد سازنده‌ی نقد را ببینند؟ به نظر شما در زمان انتقاد کردن چه فاکتورهایی باید رعایت شوند تا اثرگذاری آن به حداکثر برسد؟
در بطن هرگونه عیب‌جویی یک ناراحتی پنهانی وجود دارد که شنونده را تحت تأثیر قرار خواهد داد. حال اگر این عیب‌جویی با در نظر گرفتن ملاحظاتی و با لحن و بیانی درست مطرح شود. احتمال بروز واکنش منفی را در افراد به‌شدت کاهش می‌دهد.
چرا انتقادپذیر نیستیم؟
طبیعتا هیچ‌کس دوست ندارد عملکردش مورد قضاوت قرار بگیرد و از دیگران فیدبک منفی دریافت کند. شاید یکی از مهم‌ترین دلایل عدم نقدپذیری افراد این است که متأسفانه در بسیاری از مواقع نقد با توهین و بی‌احترامی اشتباه گرفته می‌شود. اما خوب یا بد این روزها نقد کردن جزء لاینفک زندگی هر فردی است و راه گریزی وجود ندارد. در این میان آنچه مهم است نحوه‌ی برخورد مثبت و مناسب با انتقادهای مطرح‌شده است که خود در حکم یکی از مهم‌ترین مهارت‌های زندگی به شمار می‌رود. ممکن است در طول زندگی با نقدی سازنده و حرفهای مواجه شوید که تأثیر شگرفی در زندگی شما داشته باشد. بنابراین باید بتوانید جنبه‌ی مثبت هر نقدی را تشخیص داده و برخوردی مناسب در مواجهه با آن داشته باشید.
اشخاص در رویارویی با انتقاد ممکن است واکنش‌های متفاوتی از خود نشان دهند. این واکنش‌ها بر اساس نوع عیب‌جویی و طرز بیان آن، متفاوت است. ازجمله این واکنش‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- پرخاشگری
- خودخوری
- چشم‌پوشی از حقوق خود
- قهر کردن
- ناامیدی از عملکرد خود
- کینه‌جویی
- و…
چرا افراد ظرفیت انتقادپذیری متفاوتی دارند؟
متأسفانه در کشور ما مردم ظرفیت انتقادپذیری پایینی دارند. چراکه در جامعه‌ی ما تعارف و مهر طلبی بر نقد و صراحت غلبه دارد. به‌طوری‌که بیشتر مردم برای گوشزد کردن مشکلات، با پادرمیانی یک ریش‌سفید سعی در حل مسائل دارند. نتیجه‌ی این نوع رفتار چیزی جز عدم توجه به ماهیت رفتارها و تأثیرات منفی آن بر دیگران نیست. حال اگر در این میان فردی از ما انتقاد کند بدون توجه به عمق مطلب یا تأثیر مثبت احتمالی آن، موضع گرفته و رفتار نامناسبی از خود نشان می‌دهیم. البته موارد دیگری همچون جنسیت، تیپ شخصیتی و نوع تربیت سهم بسزایی در نوع واکنش افراد نسبت به انتقاد دارند. به‌طورکلی افرادی که خصوصیات زیر را دارند در مقابل نقد آسیب‌پذیرتر هستند:
افراد احساسی آن‌هم از نوع درون‌گرا در برابر شنیدن نقد زودرنج‌تر بوده و به‌قول‌معروف زودتر به دل می‌گیرند.
متأسفانه این افراد هر حرف و سخنی را به‌طور غیرواقعی بزرگ کرده و به خود نسبت می‌دهند. آن‌ها تصور می‌کنند هر نوع عیب‌جویی یک توهین بزرگ به آن‌هاست و این امر از عدم اعتماد به توانایی‌هایشان نشئت می‌گیرد.
جنس لطیف بانوان حساسیت بیشتری نسبت به پذیرش نقد دارد. تفاوت جنسیتی زنان و عملکرد خاص سیستم بدن آن‌ها می‌تواند در قدرت پذیرش انتقادات تأثیرگذار باشد. البته این مورد در رابطه با تمامی زنان صدق نمی‌کند.
در مواجه با نقد باید چه کنیم؟
خوب به اصلی‌ترین بخش مقاله رسیدیم. آنچه تاکنون گفته شد، پیش‌زمینه‌ای بود برای شناخت روش‌های درست برخورد با عیب‌جویی دیگران.
آرامش خود را حفظ کنید
همان‌طور که پیش‌تر گفته شد، شنیدن انتقاد برای هیچ‌کسی خوشایند نیست. پس در مواجه با آن ممکن است رفتاری همراه با خشم و عصبانیت داشته باشید. اولین نکته در برخورد درست با عیب‌جویی دیگران، حفظ خونسردی است. سعی کنید آرامش خود را حفظ کرده و با شخص مقابل با احترام برخورد کنید. این کار کمک می‌کند وخامت اوضاع کمتر شده و شرایط از کنترل خارج نشود. اگر هدف شخصی از بیان کردن نقدش، عصبانی کردن شما باشد با حفظ خونسردی خود به او نشان خواهید داد، شخصیتی قوی‌تر از حد تصور او دارید.
شنونده‌ی خوبی باشید
حتما با دقت به حرف‌هایی که تحت عنوان انتقاد به شما زده می‌شود، گوش دهید. گوش دادن به معنی تکان دادن سر نیست بلکه باید بر نظرات و دیدگاه‌های او تمرکز کنید. گاهی افراد تنها به دنبال تمام شدن حرفهای طرف مقابل و جواب دادن به او هستند. درحالی‌که از صحبت‌های او چیزی متوجه نشده‌اند.
در لاک دفاعی خود فرو نروید
بسیاری از افراد در پذیرش نظراتی که دریافت می‌کنند، مشکل دارند. حتی اگر نظرات عنوان‌شده کاملا درست و به‌جا باشد. این افراد به‌محض شنیدن هر نوع اظهارنظری ضربان قلبشان بالا رفته و دچار درگیری ذهنی می‌شوند. آن‌ها در ابتدا انتقاد را توهینی به خود تلقی می‌کنند و سپس سعی می‌کنند کار خود را توجیه نمایند. متأسفانه بسیاری از ما در مواجه با نقد در لاک دفاعی خود فرورفته و بر انتقادکننده می‌تازیم. بدون آنکه توجه کنیم این اظهارنظر چقدر می‌تواند سازنده باشد. برای خروج از لاک دفاعی، سعی کنید از طرف مقابل سؤال پرسیده تا به مزایای نقد آن پی ببرید.
انتقاد را تکرار کنید
سعی کنید انتقاد را یک‌بار دیگر از زبان خودتان تکرار کنید. این کار باعث رویکرد غیرتهاجمی در شما شده و برای چند ثانیه به شما وقت می‌دهد تا به آرامش برسید. از طرف دیگر این کار باعث می‌شود شما مطمئن شوید که منظور طرف مقابل را به‌طور کامل فهمیده‌اید و از بروز سوءتفاهم‌های احتمالی جلوگیری می‌کند.
ممکن است فردی از شما نقدی بی‌رحمانه کرده باشد و تمایل داشته باشد شما را به مشاجره و دعوا بکشاند. یا شاید انتظار داشته باشد شما آن اظهارنظر را پذیرفته و شکست بخورید. در این صورت شما با انجام این کار تمرکز را از واکنش خود برداشته و بر روی عیب‌جویی او می‌گذارید بدون آنکه آن را بپذیرید.
با حفظ احترام از خود دفاع کنید
به‌طورکلی دو نوع انتقاد وجود دارد. نقد سازنده و غیر سازنده. درصورتی‌که نقدی سازنده بر کار شما وارد شود باید اشتباه خود را پذیرفته و به آن اعتراف کنید. این کار شما، حرفهای و بالغ بودن شما را می‌رساند و فضایی مملو از احترام برای هر دو طرف به وجود می‌آورد.
اگر با نقدی غیر سازنده مواجه شدید و تا جای ممکن بدون عصبانیت و در کمال آرامش پیش رفتید؛ حالا زمان آن است بامتانت و صبوری خود را از این موقعیت بیرون بکشید. مثلا می‌توانید بگویید: از توجه شما ممنونم و فکر کنم به نکته‌ی خوبی اشاره کردید. سعی می‌کنم در فعالیت‌های آینده به این نکته توجه کنم.
پیش از اینکه این مطلب را به پایان برسانیم به شما پیشنهاد می‌کنیم اگر مدیر و کارفرما هستید یا به‌عنوان یک کارمند در سازمانی مشغول به کارید. مقاله‌ی «فیدبک مثبت چیست؟ اهمیت فیدبک مثبت و نحوه‌ی ارائه‌ی آن به کارکنان» را به‌دقت مطالعه کنید. بی‌تردید اظهارنظر کردن درباره‌ی نحوه‌ی عملکرد افراد در محیط کار اصول و قاعده‌ی خاص خودش را دارد. تسلط بر آن‌ها به طرز قابل‌توجهی از ایجاد تنش و تعارض‌های احتمالی پیشگیری می‌کند.
و اما سخن آخر
آگاه‌سازی افراد از فرصت‌ها و تهدیدهای محیطی نقش مؤثری در توسعه‌ی فردی و گروهی آنان دارد. انسان‌ها برای انتقال دانش و مهارت خود به دیگران و یا بالعکس نیازمند انتقاد مثبت هستند. چراکه هر انسانی که مورد قضاوت قرار می‌گیرد. با به‌کارگیری هوشمندانه‌ی احساسات می‌تواند به اصلاح دانش و مهارت‌های خویش بپردازد. درمجموع انسان‌ها نیازمند نقد و انتقادپذیری مثبت برای تکامل خود هستند تا آن‌ها را به سمت تعالی سوق دهند.
