متأسفانه در سال‌های اخیر ورود به دنیای کار و استخدام برای همه افراد در جامعه به معضلی حل نشدنی تبدیل شده است و دغدغه بسیاری از جوانان یافتن شغل مناسب و استخدام در سازمان‌ها است. در این میان شرایط استخدام افراد توانیاب بسی دشوار و حتی در اغلب اوقات غیرممکن است. یافتن شغل مناسب برای افراد دارای معلولیت که از ناتوانی جسمی رنج می‌برند به مراتب با مسائل و محدودیت‌هایی همراه است. جامعه نسبت به معلولین دیدگاه اشتباهی داشته و بسیاری از مدیران و کارفرمایان سازمان‌ها اولین موردی که در این افراد توجه می‌کنند مسئله ناتوانی و معلولیت آن‌هاست.
این در حالی است که شعار معلولیت، محدودیت نیست، تجسم اراده است را از زبان خیلی از مسئولان می‌شنویم اما در عمل خبری از اجرایی شدن آن نیست. استخدام افراد دارای معلولیت یا بدون معلولیت، همواره یکی از دغدغه‌های بزرگ دولت و کارفرماها بوده است. خصوصا افراد دارای معلولیت که به نسبت شرایطشان سخت‌تر استخدام می‌شوند. افراد معلول و توانیاب چیزی در حدود ۱۲ درصد جمعیت ایران را تشکیل می‌دهند اما این درصد از افراد چندان حضور پررنگی در جامعه ما ندارند.
به طور مثال کمتر می‌بینیم افراد دارای معلولیت را که در سازمان‌ها و ادارات استخدام شوند یا مانند فرد عادی جامعه در قالب یک شغل فعالیت کنند. از میان این جمعیت درصد بالایی بیکار هستند و نقش یا انگیزه چندانی در زندگی ندارند. داشتن شغل مناسب برای هر کسی موجب ایجاد و تقویت اعتمادبه‌نفس شده و انگیزه زندگی را در افراد بهبود می‌دهد؛ در افراد معلول و دارای ناتوانی جسمی این موضوع بیشتر به چشم می‌خورد. همان‌طور که تحقیقات نشان می‌دهد نداشتن شغل در افراد معلول به مراتب تنش و فشار روانی بیشتری را برای آن‌ها به همراه دارد و فرد با گذر زمان نسبت به جامعه و خانواده دلسرد و بی‌اعتماد می‌شود.
مطلب مرتبط: ۹ مهارت پولساز برای دانشجویان
مزایا استخدام افراد معلول یا توانیاب
- کارفرماهایی که افراد معلول را استخدام می‌کنند معاف از پرداخت حق بیمه و مالیات سهم کارفرما هستند.
- بهره‌مندی از یارانه حقوق و دستمزد افراد معلول به شرط استخدام حداقل به مدت یک سال
- بهره‌مندی از وام خوداشتغالی با سود ۴ درصد و بازپرداخت ۷ ساله برای کارفرمایان
- دریافت کمک هزینه مهارت آموزی به کارفرمای استخدام کننده فرد توانیاب
- پرداخت تمام هزینه‌های مرتبط با تجهیز و توسعه کارگاه یا سازمان استخدام کننده برای افراد دارای معلولیت
- فراهم کردن مکان مناسب برای اشتغال‌زایی افراد معلول از سمت شهرداری یا بهزیستی
- افراد کم‌توان به دلیل تمام محدودیت‌هایی که متحمل شده‌اند از تعهد کاری و وظیفه شناسی بیشتری برخوردار هستند.
- انعطاف‌پذیری و سازگاری بالاتر برای بودن در انواع تیم‌های کاری را دارند.
- روحیه‌ی آموزش‌پذیری بالاتری دارند.
- تاب آوری بالاتری دارند. چون آموخته‌اند با شرایط سخت چگونه سازگار شوند.
- انگیزه و پشتکار بالایی برای پیشرفت و حفظ کار خود دارند.
- بهره‌وری و کارایی بیشتری دارند.
قانون‌های حمایتی از افراد توانیاب
۱ـ قانون کار مواد ۳۴ تا ۳۸:
عدم پرداخت بیمه و مالیات حق سهم کارفرما و پرداخت کمک هزینه آموزش به معلولین. دریافت مشوق‌هایی چون وام کم‌بهره، از خدمات پرداخت حق بیمه سهم کارفرما به مدت۳۰ سال برای افراد دارای معلولیت. تسهیلات قرض‌الحسنه با سود ۴ درصد با بازپرداخت هفت ساله به ازای استخدام هر فرد بین ۲۵۰ میلیون تومان تا ۵۰۰ میلیون تومان به افراد تحت پوشش پرداخت می‌شود. سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای کشور مکلف است رأساً با جلب مشارکت بخش غیردولتی، به پذیرش کارآموزان دارای معلولیت اقدام کرده و از طریق مناسب‌سازی و توسعه مراکز موجود و یا تأسیس آموزشگاه‌ها و مراکز آموزش مهارت‌های فنی و حرفه‌ای افراد دارای معلولیت اقدام کند و ضمن ارائه حمایت‌های لازم و تأمین تجهیزات تخصصی مهارت‌آموزی متناسب با شرایط کارآموزان دارای معلولیت، یارانه آموزش این افراد را در بودجه سنواتی خود منظور و پرداخت نماید.
۲ـ یارانه حقوق و دستمزد افراد دارای معلولیت شاغل:
طبق ماده ۳۴ قانون کار و ماده ۱۲ قانون حمایت از معلولین، کارفرمایان بخش غیردولتی که افراد دارای معلولیت جویای کار را در مراکز کسب‌وکار خود استخدام کنند با رعایت شرایط، از یارانه حقوق و دستمزد افراد دارای معلولیت شاغل استفاده خواهند کرد. منظور از یارانه حقوق و دستمزد عبارت است از پرداخت حداکثر ۵۰ درصد حقوق و دستمزد ماهانه فرد دارای معلولیت شاغل با توجه به نوع معلولیت از محل برنامه اعتباراتی که ذیل ردیف وزارت در قوانین بودجه سنواتی درج می‌شود.
۳ـ ماده ۲۴ قانون حمایت از معلولان:
۱۰۰ % هزینه‌های اشخاص حقیقی و حقوقی در جهت احداث و تجهیز و توسعه و مناسب‌سازی تمامی مراکز حرفه آموزی، آموزشی، محل کار مورد نیاز افراد دارای معلولیت با تأیید سازمان به عنوان هزینه قابل قبول مالیاتی محسوب می شود.
۴ـ در قوانین شهرداری‌ها و مراکز بهزیستی آمده است:
برای کارفرمایانی که می‌خواهند افراد دارای معلولیت را استخدام کنند. فضا جهت اشتغال به این کارفرمایان از سمت شهرداری یا بهزیستی داده می‌شود.
همچنین طبق ماده ۳۷ همه دستگاه‌های مشمول مکلفند حداقل پنج درصد مجوزهای استخدامی نیروی انسانی خود را (رسمی، پیمانی، قراردادی و سایر عناوی مشابه) به افراد دارای معلولیت واجد شرایط و دارای توانمندی کار در پست‌های مشمول مجوزهای مذکور اختصاص دهند. اختصـاص حداقل ۶۰ درصد از پست‌های سازمانی تلفنچـی (اپراتور تلفن) دستگاه‌ها، شرکت‌های دولتی و نهادهای عمومی به افراد نابینا و کم‌بینا و معلولان جسمی، حرکتی. اختصاص حداقل ۶۰ درصد از پست‌های سازمانی متصدی دفتری و ماشین‌نویسی.
بر اساس تبصره ۱ همه وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها، مؤسسات و شرکت‌های دولتی و نهادهای عمومی و انقلابی مجازند تا سقف مجوزهای استخدامی سالانه خود، افراد نابینا و ناشنوا و معلولان ضایعات نخاعی واجد شرایط را رأسا به صورت موردی و بدون برگزاری آزمون استخدامی به‌کار گیرند. بر اساس آیین‌نامه ماده ۴۲ قانون خدمات کشوری افراد معلول در صورتی که در مصاحبه استخدامی رد شوند حق اعتراض به نتیجه جلسه مصاحبه را دارند. با ثبت درخواست اعتراض کمیسیونی برای بررسی وضعیت فرد تشکیل شده و پس از بررسی‌های لازم رأی مناسب صادر می‌شود.
مطلب مرتبط: ۶ اشتباه مدیران در استخدام؛ چرا استخدام نیروی کار ماهر سخت است؟
موانع استخدام افراد توانیاب
در زمان مصاحبه حضوری با اینکه اغلب اوقات نماینده‌ای از سازمان بهزیستی حضور دارد اما سازمان استخدام کننده با مشاهده شرایط فیزیکی فرد توانیاب بدون اینکه به حد نصاب کسب شده، تخصص و مهارت‌های حرفه‌ای شخص توجهی کند این دست از افراد را در مرحله مصاحبه رد می‌کند.
استخدام معلولین بدون آزمون در دستگاه‌های دولتی امکان‌پذیر نیست. این افراد مانند دیگران در آزمون‌های استخدامی شرکت می‌کنند با این تفاوت که از سهمیه موسوم به ۳ درصد مندرج در قانون جامع حمایت از معلولان بهره‌مند می‌شوند. اما این قانون تا به اینجا به خوبی اجرا نشده است. این قانون بیان می‌کند معلولین باید توانایی لازم برای انجام کاری که برای آن استخدام می‌شوند را داشته باشند که تشخیص این موضوع به عهده سازمان بهزیستی کشور گذاشته شده است.
عوامل درونی و بیرونی متفاوتی در استخدام افراد کم‌توان نقش دارند. دو عنصر اصلی مربوط به این موضوع یعنی خود فـرد (عوامـل درونـی) و محیط فرد (عوامل بیرونی) هستند. ارتباط ضعیف بین فـرد و محیط می‌تواند منجربه عدم نگهداری شغل شـود. موانع درونی می‌تواند شـامل کمبـود انگیـزه و یـا اعتمادبه‌نفس پایین، تجربه‌ی کاری نامناسب، سـطح سـواد خوانـدن، نوشـتن و ریاضـی پـایین وجود رفتارهای چـالش برانگیـز و مشکلاتی در زمینـه‌ی درک قـوانین نانوشـته‌ی محـل کـار باشد، موانع بیرونی نیز کـه ممکـن اسـت بـه طـور منفـی روی استخدام افراد کم‌توان تأثیر داشـته باشـد مـی‌توانـد شـامل کمبـود فرصـت‌هـای شـغلی، کمبـود حمایـت‌هـای مناسـب، بدنام‌سازی در محل کـار باشـد. همچنین نقص در شناخت و رفتار انطباقی برای رسیدن به اهداف استخدام مشکل ایجاد می‌کنند.
افراد کم‌توان در بسیاری از حوزه‌های رفتار انطباقی مرتبط با شناخت مانند فعالیت‌های اقتصـادی، فعالیـت‌هـای خـانوادگی، فعالیـت‌هـای شـغلی، اعداد و زمان و مسئولیت‌پـذیری ضـعیف عمـل مـی‌کننـد. میزان بالایی از رفتار انطباقی می‌تواند به طـور معنـاداری بـا موفقیت شغلی افراد کم‌توان مـرتبط باشـد و همچنـین سـطح بـالایی از کارکرد شناختی نیز ممکن است در استخدام موفیقت آمیـز این افراد تأثیرگذار بگذارد.
تأییـد شـده اسـت کـه میزان اختلال هوشی افراد، یک تعیین کننـده مهـم در یـک استخدام رقابتی است.
مثلاً یک فرد با کم‌تـوانی ذهنـی خفیف نسبت به یک فرد با کم‌توانی ذهنی شدید، عمیـق و یا متوسط بیشتر احتمال دارد کـه موفق به کسـب یـک شـغل شود. هر چند یک نمـره هوش‌ـبهر کلـی نمـی‌توانـد نقـاط قـوت و ضـعف کـارکرد شـناختی را آشـکار کند. این نقائص شـناختی ذاتی می‌توانند به تبیـین ایـن مسـئله کمـک کننـد کـه چـرا بعضی افراد کم‌توان علی‌رغم حمایـت‌هـای شـغلی موجــود، مشــکلاتی در انجــام تکــالیف شــغلی دارنــد و کارشان از کیفیت لازم برخـوردار نیسـت. سطح پایین کارکرد شناختی با ساعات نیاز بـه حمایـت در ضـمن کــار و ارتبـاط بیشــتر بـا متخصصــان اســتخدام، مــرتبط اســت. مهارت‌های شناختی، کارکردهای اجرایی، حافظه کلامی و آمادگی و چـالاکی، بیشـتر بـا نحـوه‌ی عملکـرد کـاری افراد مرتبط هستند.
توانایی شناختی در پیش‌بینـی نتیجـه اسـتخدام افـراد دارای نــاتوانی‌هــای روان‌پزشــکی از اهمیــت خاصــی برخــوردار است.
نتایج پژوهش سو، لـین، ویـو نشـان داد کـه افـراد کـم‌توان اسـتخدام شـده نسـبت بـه افـراد اســتخدام نشــده بــه طــور معنــاداری از نظــر کارکردهــای شناختی عملکرد بهتری از خود نشان دادند. حوزه‌هـایی از قبیــل رفتــار انطبــاقی، حافظــه و توجــه، نقــش مهمــی در طبقه‌بندی افراد به عنوان استخدام شـده و اسـتخدام نشـده، ایفـا کردنـد. به ویژه آن‌ها به ایـن نتیجـه رسـیدند کـه مهارت‌های پـولی (توانـایی تشـخیص و اسـتفاده از پـول) پیش‌بینی کننده‌های قـوی بـرای موفقیت و یا شکست در استخدام شدن می‌باشند و آشفتگی‌های توجه و حافظه بـه طـور اساسی با نتایج اسـتخدام مـرتبط هسـتند کـه از میـان آن‌هـا، خرده آزمون‌های جهت‌یابی زمان و مکان و درک مطلـب، پــیش‌بینــی کننــده‌هــای قــوی‌تــر اســتخدام موفــق بودنــد. جهت‌یابی زمان و مکـان، به حافظـه‌ی رویـدادی مربوط است. وقتی که فرد مـی‌خواهـد یـک سـال، مـاه و روز هفته و یا فصل و یا یک جهت جغرافیایی را بـه یـاد آورد. افـراد اسـتخدام شـده از جهـت‌یـابی زمـان و مکـان بهتـری برخوردار بودند. همچنین مشخص شد که داشـتن دامنـه‌ی توجه بالا و توانایی دستکاری در بسیاری از انواع مشـاغل، نیازهای اساسی هستند و این غیرعادی نیست که مشکلات مربوط به تمرکز ضعیف به طور فراوان دلایـل برکنـاری از کار افراد کم‌توان است.
به‌علاوه، افراد اسـتخدام شده نسبت به کسانی که استخدام نشدند توانایی بهتری در درک مفاهیم انتزاعی متضمن مسائل اجتماعی دارند. داشتن مهــارت‌هــای اجتمــاعی مناسب که اغلــب بــه عنــوان مجموعــه‌ی پیچیــده‌ای از رفتارهــا فــرض شــده‌انــد: ابعــادی ماننــد ارتباط، حل مسئله، تعاملات بـا همسـالان، خودمـدیریتی، پایه‌های سازش یافتگی شخصی و اجتمـاعی را در زنـدگی تشکیل می‌دهند و شانس استخدام افراد کم‌توان را بالا می‌برند.
با این وجود پیشنهاد ما به شما این است که اول با انجام تست‌های شخصیت شناسی معتبر همچون تست پنج عامل شخصیت نئو و تست رفتارشناسی دیسک و تست هوش چندگانه گاردنر میزان هوش اجتماعی و مهارت‌های اجتماعی و عزت نفس و اعتمادبه‌نفس خود را بسنجید و در کارگاه‌های آموزشی جهت بهبود و افزایش این توانمندی‌ها شرکت کنید و درنهایت کار خود را با انجام کارهای داوطلبانه شروع کنید تا به مرور مهارت‌های لازم برای استخدام را کسب کنید.
مشاغل مناسب افراد توانیاب
فراهم شدن شرایط مناسب برای افراد توانیاب و معلول در برخی سازمان‌ها به دغدغه همیشگی تبدیل شده و کارفرماها به افراد باتوجه به توانایی، مهارت‌ها و با در نظر گرفتن شرایط متفاوت جسمی می‌اندیشند. افراد دارای معلولیت با وجود اینکه خیلی از آن‌ها تحصیلات و تخصص‌های لازم را برای سمت‌های شغلی مختلف دارند اما به دلیل وجود نداشتن شرایط و زمینه مناسب در سازمان‌ها اغلب این افراد برای یافتن شغل موردعلاقه خود با چالش‌های فراوانی روبه‌رو هستند.
فراهم شدن فرصت برابر برای همه افراد جامعه و توجه یکسان به افراد توانیاب و معلول باید سرلوحه دولت و سازمان‌ها قرار گیرد. البته شرایط نسبت به گذشته دشواری‌های کمتری داشته و بسیاری از وب‌سایت‌های کاریابی برای جایگاه‌های شغلی شرایط لازم برای افراد معلول را نیز قرار می‌دهند که افراد معلول می‌توانند با در نظر گرفتن و بررسی آن‌ها، رزومه و مهارت‌های تخصصی خود را برای سازمان‌های مختلف ارسال کنند. ازطرفی برخی ارگان‌ها نیز شرایط دورکاری را در شغل‌های مورد نیاز تعریف می‌کنند که این هم می‌تواند مزیتی برای افراد معلول باشد.
در سال‌های اخیر با مشاهده آگهی‌های استخدامی شاهد این هستیم که سازمان‌های دولتی یا خصوصی زمینه‌های رشد و حضور افراد معلول را فراهم کرده‌اند و اینکه بستر لازم برای حضور افراد توانیاب در سازمان‌ها و ادارات فراهم باشد از مسئولیت‌های اجتماعی است که همه کارفرمایان احساس می‌کنند و این دغدغه در سال‌های گذشته تحقق یافته است. ازطرفی محدودیت‌های شغلی برای معلولان با پیشرفت تکنولوژی برداشته شده و تاحدودی فرصت‌هایی برای این افراد فراهم شده است.
باتوجه به اینکه همچنان امکانات و بستر مناسب در جامعه برای افراد توانیاب به‌طور کامل وجود ندارد، فضای آنلاین و مشاغل وابسته به این محیط از طرف سازمان‌ها و شرکت‌های فعال در حوزه فناوری اطلاعات فرصت‌های شغلی مناسبی را برای افراد معلول فراهم کرده‌اند. ازجمله شغل‌های مرتبط در این حوزه می‌توان به برنامه‌نویسی، تولید محتوا، مشاغل هنری و گرافیک و همچنین در شغل‌هایی مانند رانندگی، حسابداری، تدریس، آشپزی و… به عنوان گزینه‌های مناسب برای اشتغال افراد توانیاب اشاره کرد. اپراتوری، ماشین نویسی، منشی تلفنی و … هم گزینه‌های مناسبی برای این افراد هستند. البته ظرفیت‌های اختصاص داده شده در سازمان‌هایی ازجمله آموزش‌وپرورش، وزارت کشور، وزارت نفت و سایر دستگاه‌های اجرایی برای استخدام افراد کم‌توان وجود دارد. اغلب یک سهمیه ۳ درصدی را درنظر می‌گیرند. که در صورت عدم رسیدن به حد نصاب در آزمون‌های بعدی این سهمیه محفوظ خواهد بود.
اما در میان شرکت‌های ایرانی شرکت فیروز یکی از سازمان‌هایی است که با به‌کارگیری افراد دارای معلولیت به جای استفاده از ماشین آلات مکانیکی به تولید محصولات می‌پردازد و برای همه بخش‌های شرکت اقدام به استخدام افراد توانیاب کرده‌اند.
معرفی سامانه استخدام معلولین
سامانه استخدام معلولین با هدف خدمت رسانی به افراد بیکار و دارای معلولیت که تحت پوشش سازمان بهزیستی هستند راه‌اندازی شده است و برای متقاضیان تحت پوشش این سازمان برای یافتن کار مناسب امکاناتی را فراهم کرده است. در این سامانه با ثبت‌نام از افراد دارای معلولیت و تهیه اطلاعاتی در خصوص آن‌ها بانک اطلاعاتی جامعی برای استخدام این افراد ایجاد شده است.
افراد ضمن ثبت‌نام در سامانه استخدام معلولین که فقط با وارد کردن شماره موبایل صورت می‌گیرد اطلاعات تحصیلی، مهارت‌های خود را ثبت می‌کنند. این سامانه با کمک سازمان فنی و حرفه‌ای و کانون انجمن‌های صنفی راه‌اندازی شده است. افراد با ثبت‌نام در این سامانه به دو دسته تقسیم می‌شوند: افرادی که تحصیلات عالی دانشگاهی دارند یا افرادی که با گذراندن دوره‌های آزاد فنی و حرفه‌ای مهارت‌هایی را کسب کرده‌اند. افراد با ثبت این اطلاعات این فرصت را دارند در دستگاه‌های خصوصی، کارفرمایی یا خویش فرمایی معرفی و استخدام شوند.
سخن آخر
همه این مشکلات برای استخدام افراد کم‌توان وجود دارد. اما حتما شما هم با افراد توانیاب و معلول مواجه شده‌اید که با غلبه بر محدودیت‌های جسمی خود توانایی و مهارت لازم در بسیاری از زمینه هارا در خود تقویت کرده و افراد موفقی هستند. اشتغال تأثیر زیادی در زندگی معلولین دارد و نه تنها موجب داشتن منبع درآمد مناسب شده بلکه باعث تقویت اراده و اعتمادبه‌نفس این افراد می‌شود و برای تسهیل شغل معلولان، نیاز به فراهم شدن زمینه‌های اشتغال ازجمله آموزش و مهارت‌آموزی به این افراد، مناسب‌سازی معماری ساختمان‌های اداری و مدیریت حمل‌ونقل شهری برای استفاده معلولان است. ما نیز در این مقاله به بررسی شرایط استخدام معلولین و افراد توانیاب در سازمان‌ها پرداخته‌ایم. استخدام و اشتغال‌زایی برای معلولان از مسئولیت‌های مهم دولت است که با همکاری سازمان‌های دولتی و خصوصی امکان‌پذیر است.
