از نظر شما تحلیل رفتار دیگران چقدر مهم است؟ حتما بارها رفتاری از دوست شما سر زده که شما را ناراحت کرده باشد. اما هنگامی که با او مذاکره می‌کنید، متوجه می‌شوید شما به‌درستی متوجه منظور رفتار او نشده‌اید و احتمالا سوءتفاهم ایجاد شده یا ممکن است از خود شما بارها رفتاری سر زده است که برای خودتان هم عجیب بوده است. اما سوال اساسی اینجاست که چگونه رفتار دیگران را تحلیل کنیم؟
بهتر است اول از هر چیز به قسمتی از نظریه‌ی تحلیل رفتار متقابل “اریک برن ” روانشناس آمریکایی کانادایی که شهرت او برای همین نظریه‌ی تحلیل رفتار متقابل است توجه کنیم.
به گفته‌ی تحلیل‌گران رفتار متقابل «هرکس در واقع سه نفر است.» معنی این جمله آن است که انسان احتمالا به سه شیوه عمل می‌کند: به شیوه‌ی والد، بالغ و کودک. به این سه شیوه‌ی رفتار، حالات ایگویی می‌گویند.
والد درون ما، بخش باقی مانده از پدر، مادر، بزرگ‌ترها، معلم، رسانه و … است. بخشی که به ما دستور می‌دهد نباید آن کار خطرناک را انجام دهیم یا بلند بلند بخندیم! بخشی که شاید چارچوب‌هایی را برای ما تعریف و حتی در آن محدوده ما را کنترل می‌کند.
کودک، بخشی است از ما که شبیه به دوران کودکی‌مان رفتار می‌کند. یعنی در مواجهه با مسائل و رفتارهای دیگران، عکس‌العملی را نشان می‌دهد که ما در صورت کودک بودن، نشان می‌دادیم.
و در نهایت بالغ، آن بعد عقلانی از ماست که رفتار متعادل را از خود به نمایش می‌گذارد. درواقع بالغ، باید بتواند بر دوتای دیگر، یعنی کودک و والد مسلط باشد.
شناخت این سه بخش درونی انسان می‌تواند علاوه بر شناخت خودتان به شما در شناخت دیگران نیز کمک کند.
راهکارهای تحلیل رفتار دیگران چیست؟
درواقع مغز انسان با ارزیابی آمیخته است و به همین دلیل به محض دیدن افراد شروع به تحلیل رفتار و ظاهر آن‌ها می‌کند! اکثر مردم گمان می‌کنند که با صحبت‌ها و رفتارهایی که عمدا از خود بروز می‌دهند، ارزیابی می‌شوند. اما تحقیقات علمی عکس این مطلب را نشان می‌دهند. بر این اساس، انسان‌ها یکدیگر را از کارها و رفتارهای عادی مثل دست دادن و زبان بدن، می‌شناسند.
طبق تحقیقی که چندی قبل در دانشگاه کانزاس انجام شد، شرکت کنندگان صفاتی مثل برون گرایی، درون گرایی، ثبات عاطفی، نرمی، پذیرش و وجدان دیگران را به‌راحتی از روی کفشی که به پا کرده بودند حدس زدند.
رفتار ناخودآگاه سازنده‌ی هویت انسان است و می‌توان گفت زبانی گویاست که اغلب با کلمات به خوبی ادا نمی‌شود. پس دقت به این رفتارها می‌تواند بسیار تاثیرگذار باشد. در زیر به برخی از راه‌های پی‌بردن به صفات انسان می‌پردازیم :
نحوه ی رفتار با افراد در موقعیت‌های شغلی متفاوت
آیا فکر کردید در موقعیت‌های مختلف چگونه می‌توان تحلیل رفتار انجام داد؟ اینکه با یک مدیر یا مصاحبه کننده رفتار مودبانه‌ای نشان دهیم امری طبیعی و معمول است اما برخورد شایسته با دیگر کارمندان است که در شناخت افراد می‌تواند نقش مهمی ایفا کند. مثلا در سالن غذاخوری شرکت افراد چگونه با سمت‌های شغلی پایین‌تر از خود یا حتی هم سطح خود برخورد می‌کنند!
عادت‌های عصبی
اینکه به طور مداوم صورت، ناخن‌ها یا بازوانتان را لمس کنید یا با پوستتان بازی کنید نشان از عصبی بودن شما دارد. با توجه به تحقیقات انجام شده توسط دانشگاه میشیگان عادت‌های عصبی نشان دهنده‌ی شخصیت کمال‌گرا است. این نوع انسان‌ها زمانی که درمانده یا بی‌حوصله‌اند این عادات عصبی را بروز می‌دهند.
عدم وقت‌شناسی
دیر به قرار رسیدن، احتمالا نشان دهنده‌ی بی‌احترامی، ارزش قائل نشدن، بی میلی و تنبلی است. اما طبق تحقیقی که توسط دانشگاه ایالت سندیگو انجام شد. افراد معمولا به خاطر توانایی‌شان در انجام هم‌زمان چندکار یا آرامش بیش از حدشان است که دچار تاخیر می‌شوند و درنهایت این گروه از افراد در تیپ شخصیتی B جای گرفتند. به گفته‌ی این تحقیق افراد نوع B زمان را نسبت به بقیه، به‌آرامی جلو می‌برند. با در نظر داشتن آنچه گفته شد، می‌توان گفت که بهتر است قبل از اینکه دچار سوءتفاهم شوید علت تاخیر را از فرد مورد نظر جویا شوید.
ارتباط چشمی
همانند بسیاری چیز‌های دیگر در ارتباط چشمی نیز، برقراری تعادل بسیار مهم است. با توجه به اهمیت این موضوع، نگاه کردن مداوم به طرف مقابلتان؛ سلطه‌گری و وحشتناک بودن شما را برای او تداعی می‌کند و برعکس آن نیز خجالتی و بی‌علاقه بودن به موضوع را. براساس تحقیقات بهترین ارتباط چشمی در حد ۶۰ % است. این میزان علاقمندی، دوستانه بودن و قابل اعتماد بودن فرد را ثابت می‌کند.
دست‌خط
قضاوت شخصیت و رفتارها بر اساس دست‌خط امری رایج اما غیر علمی است! (برای مثال، اینکه فشار دادن خودکار بر روی کاغذ نشان دهنده‌ی عصبانی و مضطرب بودن فرد است، کج نوشتن نشان دهنده‌ی برون‌گرایی یا درون‌گرایی است و تمیزی یا کثیفی دست‌خط نشان دهنده‌ی منظم بودن یا نبودن فرد است.) تحقیقات نتیجه‌ای در این باره نداده‌اند. از این رو اگر قصد ارسال نامه‌ای را دارید. بهتر است آن را تایپ کنید.
تعادل میان سوال و جواب
کسانی که می‌دانند باید بین سوال پرسیدن و جواب دادن به سوال‌های طرف مقابل تعادل برقرار کنند، سخنوران خوبی هستند. قطعا تا به حال به کسانی که در طول مکالمه تمام مدت در حال صحبت از خودشان هستند و با لذت از خصوصیات و ویژگی‌هایشان برای شما صحبت می‌کنند، برخورد کرده‌اید. این اشخاص، معمولا پر سر و صدا و خود شیفته‌اند. و گروه دیگر کسانی هستند که مدام سوال می‌پرسند و در مورد خودشان جواب‌های کوتاهی می‌دهند. این افراد معمولا آرام و فروتن هستند. کسانی که تعادل خوبی میان دادن و گرفتن برقرار کنند سخنوران قابل و شایسته‌ای هستند.
چک کردن موبایل
بدترین اتفاق درحین یک مکالمه، این است که موبایلتان را درآورده و شروع به چک کردن آن کنید. این کار، بی‌احترامی و بی‌توجهی شما را نشان می‌دهد. مگر اینکه خیلی ضروری باشد. طبق تحقیق دانشگاه الون (واقع در کارولینای شمالی آمریکا) چک کردن موبایل حین مکالمه، کمیت و کیفیت ارتباطات رو در رو را کم می‌کند.
زبان بدن
در ادامه به ترفندهای زبان بدن که به شناخت افراد کمک می‌کنند می‌پردازیم.
۱ـ خنده
خنده‌ی زورکی از خنده‌ی واقعی با یک نگاه اجمالی قابل تشخیص است. هر یک از این لبخندها، ماهیچه‌های متفاوتی را در صورت درگیر می‌کنند، پس به نوع خنده‌ی دیگران دقت کنید.
خنده‌ی زورکی ماهیچه‌های خنده را درگیر می‌کند.اما به این صورت که گوشه‌ی لب‌ها به دو طرف کشیده شده و بخش بالایی صورت بی‌حرکت می‌مان! چشم ها نمیخندند و گونه‌ها بیرون نمی‌زنند.
خنده‌ی واقعی ماهیچه‌های ریسوریوس را درگیر می‌کند. در این حالت گوشه‌ی لب‌ها به طرف بالا کشیده شده، دور چشم‌ها چین می‌خورد و پوست پایین پیشانی احتمالا کمی پایین می‌آید.
اگر متوجه واقعی بودن خنده ی کسی شدید، می‌توانید مطمئن باشید که او با شما احساس راحتی می‌کند و می‌توانید صمیمیت بیشتری با او به وجود آورید.
۲ـ دست دادن
به گفته ی کارشناسان نحوه‌ی دست دادن به سه نوع تقسیم می‌شود:
متواضعانه: در این حالت، کف دست به سمت بالا قرار گرفته است.
سلطه‌گرانه: در این حالت، کف دست به سمت پایین قرار گرفته است.
بی‌طرفانه: در این حالت، دست‌های هر دو شخص به موازات هم قرار می‌گیرند.
هنگام آشنایی با یک شخص جدید، به نحوه‌ی دست دادنش دقت کنید. اگر به شیوه‌ی سلطه‌گرانه دست می‌دهد، احتمالا به نظر دیگران اهمیت نمی‌دهد و انتظار دارد دیگران با نظرات او موافقت کنند.
اگر می‌خواهید درباره‌ی موضوع مهم و بحث برانگیزی صحبت کنید یا کسی را در مورد موضوعی متقاعد کنید. بهتر است متواضعانه یا بی‌طرفانه با او دست بدهید. اگر به رفتار سیاستمداران دقت کنید، وقتی می‌خواهند از بحثی به نفع خودشان امتیاز بگیرند، حرکات نامتعارفی انجام می‌دهند (روی شانه‌ی دیگران می‌زنند یا دست طرف مقابل را می‌کشند) تا شخص مقابل، اعتماد به نفسی که تا آن زمان داشت را در برابر او از دست بدهد. این نکته را به خاطر داشته باشید تا فریب دیگران را نخورید!
۳ـ کف دست
قرار گرفتن کف دست‌ها روی بازو نشان دهنده‌ی این است که شخص سعی می‌کند که جلوی بروز احساسات منفی خود را بگیرد. این حرکت ناخودآگاه بوده و برای آرام و متعادل ساختن روحیه‌ی خود انجام می‌شود. نوعی حمایت بیرونی و آغوش کشیدن خود! دست‌های پایین و کف دست‌ها روی هم، نیز حاکی از مضطرب بودن شخص است. درواقع همان‌طور که در کودکی با گرفتن دست مادرمان احساس امنیت می‌کردیم اکنون نیز با وجود بزرگتر شدن هنوز عکس العمل‌هایمان در شرایطی که احساس ناامنی فکری روحی یا جسمی می‌کنیم همان است.
در این شرایط برای کمک به این فرد بهتر است سعی کنید احساس راحتی بیشتری را در او به وجود آورید. مثلا موضوع بحث را عوض کرده یا در صورت ایستاده بودن شخص از او بخواهید بنشیند. درواقع کاری کنید که او دست‌هایش را فراموش کند.
دست‌ها روی زانو و در عین حال، تکان خوردن، به آن معنی است که بهتر است دیگر مکالمه را تمام کنید. این رفتار “آمادگی در حالت نشسته” نام دارد. وقتی شخص در سر جایش شروع به تکان خوردن می‌کند، یعنی احساس معذب بودن می‌کند و می‌خواهد از صحبت کردن خودداری کند.
در این حالت نیز سعی کنید آرامش را با عوض کردن بحث یا کارهایی این چنین به طرف مقابل برگردانید تا مکالمه‌ی شما ادامه پیدا کند.
۴ـ حرکات نمادین
بیشتر ما در رفتارهایمان حرکات رایجی مثل نشان دادن تأیید یا قلب نشان دادن، چشمک زدن و …. را داریم که می‌توان گفت تقریباً همه‌ی افراد متوجه معنای آن‌ها می‌شوند. این رفتارها، حرکات نمادین نام دارند. به نحوه‌ی استفاده ی دیگران از این حرکات در ارتباطاتشان دقت کنید. اگر این حرکات با موضوع صحبت شخص همخوانی نداشت می‌توان گفت نشانه‌ی دروغگویی شخص است. یعنی زمانی که حرکت نمادینی که شخص انجام داده با صحبت‌های شخص همخوانی ندارد، به زبان بدن او اعتماد کنید. چراکه دروغ گفتن با زبان بدن، بسیار سخت‌تر است!
اگر کسی انگشت شستش را بالا می‌برد و در عین حال لب‌هایش را جمع می‌کند، نشانه‌ی خوبی نیست. به احتمال زیاد، عدم صداقت او را نشان می‌دهد. یک موقعیت مشابه، زمانی است که شخصی به شما «بله» می‌گوید در حالی که شانه‌هایش را بالا می‌اندازد.
۵ـ پاها
اگر فرد مرتب پاهایش را تکان داده و با آن‌ها ضربه می‌زند احتمالا از راحت نبودن و معذب بودن او حاکی است. اما این مسأله همیشه درست نیست و نکاتی وجود دارد که باید به آن‌ها توجه کنید.
وقتی شخص سرعت تکان دادن پاهایش را بیشترکند، احتمالاً چیز خوشایندی شنیده!
وقتی یکباره تکان دادن پاهایش را متوقف می‌کند، به این معنی است که چیزی بر حال روحی او به شدت و احتمالاً به صورت منفی تاثیر گذاشته است.
به تغییرات مشابه این موارد، مخصوصا در جلسات کاری، دقت کنید. این‌گونه می‌توانید متوجه شوید که مکالمه را چگونه باید ادامه دهید.
اگر شخصی در حال نشسته یک پای خود را روی دیگری بیندازد و بعد شروع به دست کشیدن به زانوهایش کند، یعنی چیزی اعتماد به نفس او را به خطر انداخته است.
اگر کسی پاهایش را از هم باز می‌کند سعی دارد در خود اعتماد به نفس به وجود آورد. درواقع چیزی احساس راحتی او را تحت تاثیر قرار داده است. هرچه فاصله‌ی بین پاها بیشتر باشد، نگرانی شخص بیشتر است.
ضربدری کردن پاها دقیقاً برعکس حالت قبل است. یعنی با توجه به اینکه این حرکت، ایستادن را سخت می‌کند، بنابراین درصورت وقوع یک خطر احتمالی، کاری از دست آن فرد بر نمی‌آید. این موضوع بهمعنی این است که او در آن لحظه به هیچ‌گونه خطری فکر نکرده و احساس راحتی و آرامش می‌کند.
۶ـ میزان اضطراب
حرکات کوچکی مثل مرتب کردن موها در خانم ها یا لمس کردن صورت در آقایان نشان از نگرانی و اضطراب شخص در آن لحظه است. زن‌ها به گردن، لباس و موی خود دست می‌کشند. این حرکات کمک می‌کنند که آرامش را به خود برگردانند و تپش قلب خود را کنترل کنند. بازی با مداد و خودکار، سوت زدن و تکان دادن پاها هم همین معنی را دارند. اگر متوجه اضطراب کسی شدید، با او در مورد یک موضوع مثبت و خوشایند شروع به صحبت کنید.
سخن آخر
تا ابنجا متوجه شدید که چگونه تحلیل رفتار می‌تواند مانع از بروز بسیاری از دلخوری‌ها و سوءتفاهم‌ها شود. با دقت در اطرافیانمان می‌توان تا حدودی به احوالات و درونیات آن‌ها پی برد. اما هرگز نباید این موارد را معیاری برای قضاوت همه‌ی افراد در نظر گرفت. چراکه انسان‌ها با یکدیگر متفاوت هستند و ممکن است عکس‌العمل‌های متفاوتی در شرایط یکسان از خود نشان دهند. پس در تجزیه و تحلیل رفتار افراد چند نکته‌ی مهم را در نظر داشته باشید:
اولین و مهم‌ترین این است که، هر شخص رفتارهای پایه‌ای منحصر به خود را دارد (رفتارهای پایه‌ای، رفتارهای تکرار شونده‌ای هستند که خارج از شرایط درمانی یا آزمایشگاهی رخ می‌دهند). دومین مورد این است که شرایط وقوع یک رفتار بسیار مهم است. مثلاً قرارگرفتن دست‌ها به شکل ضربدری روی همدیگر نشانه‌ی احساس ناامنی روانی است. اما نه در حالتی که این نوع قرارگیری دست‌ها به خاطر احساس سرما باشد! پس از تحلیل درست موقعیت می‌توانید تحلیل رفتاری درستی نیز داشته باشید.
