تاکنون عبارت فرسودگی شغلی به گوشتان خورده؟ آیا تابه‌حال این اتفاق افتاده است که صبح‌ها برای رفتن به سرکار انگیزه‌ای نداشته باشید؟ یا در محیط کاری خود هیچ هیجان و آرامشی را تجربه نکنید؟ یا حتی حس کنید خسته‌ترین شخص حاضر در سازمان هستید درحالی‌که خارج از سازمان چنین حسی را ندارید؟ و یا حتی حوصله‌تان برای ارتباط و صحبت با همکاران، دوستان و مشتریان کم شده باشد؟
فشارهای کاری و زندگی از آن دست موضوعاتی‌اند که امروزه اکثریت افراد در حال کلنجار رفتن با آن‌ها هستند. در حقیقت می‌توان گفت که این فشارها هستند که افراد را دلسرد و ناامید می‌کنند و همین هیجانات منفی و تحمل فشارهای گوناگون سبب میشود که افراد دچار برخی مشکلات روحی و روانی شوند. یکی از شایع‌ترین آسیب‌های روانی در این زمینه فرسودگی شغلی است و بیشتر زمانی رخ می‌دهد که شخص از دست‌وپنجه نرم کردن با مشکلات ناتوان شود. این پدیده و اتفاق بیشتر در ارگان‌های دولتی قابل‌شناسایی است. درنتیجه این اتفاق شخص دائما احساس خستگی می‌کند و سلامت روان و جسمانی‌اش در معرض تهدید قرار می‌گیرند.
با ما همراه باشید تا به‌طور مفصل به شما بگوییم چگونه فرسودگی شغلی در کمیت و کیفیت ارائه‌ی خدمات توسط کارکنان تأثیر سوء می‌گذارد و چطور می‌توانید با سنجش به‌موقع از بروز پیامدهای منفی آن جلوگیری کنید.
منظور از فرسودگی شغلی چیست؟
فرسودگی شغلی یک نشانگان روان‌شناختی است که خود را به‌صورت خستگی مزمن و بی‌علاقگی نشان می‌دهد. این پدیده به میزان بیشتری در مشاغلی دیده میشود که ساعت‌های زیادی با انسان‌ها در ارتباط هستند و ماهیت شغل آن‌ها با موقعیت‌های پرتنش و استرس‌زا عجین شده است. این پدیده شدیدترین نوع تجربه‌ی استرس است که به سبب حضور در برخی محیط‌های پراسترس و هیجانی ایجاد میشود. از عوامل تشخیص‌دهنده آن می‌توان ایجاد اختلال در روان، فرسودگی جسمی و ذهنی و کاهش اعتمادبه‌نفس را نام برد. شخصی که دچار فرسودگی شغلی میشود دائما احساس بی‌مصرف بودن و غیرمفید بودن در محیط کاری می‌کند.
علائمی وجود دارند که سبب میشود به‌راحتی بتوان تشخیص داد که فرد دچار این مشکل است یا نه؟ عواملی مانند:
- فرار از محیط کاری و مسئولیت‌های سخت
- گوشه‌نشینی
- زودرنجی و بداخلاقی
- بروز افسردگی و بیماری‌های جسمی
- کاهش عملکرد افراد
- احساس خستگی دائم و کسل بودن
- عدم تعادل در ارزش‌ها
- کاهش تمرکز و کاهش کیفیت عملکرد کار
- تجربه هیجانات منفی
- ترک شغل
مراحل فرسودگی شغلی
خستگی از شغل و فرسودگی بین افراد ۲۵ تا ۴۴ سال کاملا مشهود است. در اصل می‌توان به این نکته اشاره کرد که این پدیده ممکن است تمامی گروه‌های سنی را تحت تأثیر قرار دهد. مراحلی برای این اتفاق تعریف‌شده است که همه اشخاص درگیر با فرسودگی شغلی این مراحل را طی خواهند کرد. باوجوداینکه علائم و نشانه‌های آن در هر فردی متفاوت است.
۱ـ مرحله ماه‌عسل
در مرحله ماه‌عسل فرسودگی شغلی کارمند در هیجانات ناشی از برخورد با شغل جدیدش به سر می‌برد. داشتن انگیزه، هیجان و مغرور بودن از ویژگی‌های اصلی این مرحله است. در این بخش فرد نیاز دارد که به این حس‌های مثبت از طرف سازمان پاسخ داده شود و زمانی که این نیاز او بی‌پاسخ بماند شخص وارد مرحله بعدی میشود.
۲ـ مرحله کمبود سوخت
مرحله سوخت مرحله‌ای است که فرد در آن با کمبود انگیزه، عواطف و احساسات روبرو میشود. او از شغل خود ناراضی شده و احساس خستگی می‌کند. همچنین در خوابیدن دچار اختلال میشود و کم‌کم عزت‌نفسش پایین آمده و به سمت زوال، اعتیاد یا حتی پرخوری نیز کشیده میشود.
۳ـ مرحله نشانه مزمن
سومین مرحله از فرسودگی شغلی نشانه مزمن است. آشکار شدن برخی از بیماری‌های مزمن در این مرحله انجام می‌گیرد. ممکن است به‌مرورزمان مواردی در شخص نمایان شود که نشان از افسردگی، خشم، فرسودگی جسمی و … باشد. بیشترین آسیب برای فرد در این قسمت خشم و افسردگی غالب است.
۴ـ مرحله بحران
همان‌طور که گفته شد فرسودگی شغلی در افراد متفاوت است و هر شخص ممکن است چند مرحله از آن را با کیفیت متفاوتی طی کرده باشد. یک فرد زمانی می‌تواند وارد مرحله چهارم فرسودگی شود که اوضاع وخیم‌تری دارد و سه مرحله قبلی را طی کرده است. در این مرحله برخی از تغییرات رفتاری در کارمند ظاهر میشود که از نمونه‌های آن می‌توان به شکاکی، بدبینی و تردید نسبت به خودش اشاره کرد. همچنین علاوه بر تغییرات رفتاری، برخی بیماری‌ها و تغییرات جسمی مانند زخم معده، سردرد، فشارخون و بی‌خوابی نیز در این اشخاص قابل‌مشاهده است.
۵ـ مرحله برخورد با دیوار
نهایی‌ترین مرحله فرسودگی شغلی برخورد با دیوار است. افرادی که وارد این مرحله می‌شوند اوضاع بسیار وخیم‌تری دارند. نتیجه این مرحله از بین رفتن شخص به دلیل برخی بیماری‌ها یا از دست دادن شغل است. مرحله برخورد با دیوار نشان می‌دهد که شخص نتوانسته با محیط خود سازگار شود و عواقبی که این مرحله دارد خیلی عمیق هستند. ممکن است تغییرات فیزیولوژیکی ایجادشده ناشی از این قسمت سبب شود که فرد مبتلا نتواند به‌سادگی از آن‌ها خلاص شود.
۸ راهکار مؤثر برای جلوگیری از فرسودگی شغلی
روش‌های متعددی جهت پیشگیری از این بحران وجود دارد که در ادامه به ۸ مورد از مهم‌ترین آن‌ها اشاره خواهیم کرد:
۱ـ رفتن به مسافرت و دوری از کار
همیشه سفر رفتن روشی تأثیرگذار برای افزایش تمرکز، رفع خستگی‌ها و روزمرگی‌ها و کاهش استرس است. برای جلوگیری از فرسودگی به مسافرت بروید. چند روزی از کار و محیط کاری فاصله بگیرید و ذهنتان را آزاد بگذارید. موبایل خود را خاموش کنید و سعی کنید حسابی با طبیعت اخت شوید.
۲ـ فعالیت در شغل موردعلاقه و محیط کاری ایده آل خود
هیچ‌گاه نمی‌توان تأثیر عدم وجود تناسب بین شغل و شخصیت و درنظر نگرفتن علایق را در فرسودگی شغلی نادیده گرفت. عدم شناخت کافی نسبت به جایگاه شغلی در هنگام استخدام یا نداشتن علاقه و استخدام شدن تنها به دلیل امرارمعاش از عواملی است که ممکن است باعث فرسودگی شود. بهترین گزینه دنبال کردن علایق شغلی و رفتن به سمت کاری است که می‌توانید به آن عشق بورزید.
۳ـ دست از کمال‌گرایی بردارید
جالب است بدانید این پدیده در کارمندانی که عملکرد موفق‌تری دارند و دستاوردهای بیشتری برای سازمان به ارمغان آورده‌اند به‌مراتب بیشتر دیده میشود. چراکه هر بار با انجام وظایف خود به نحو احسن از سمت کارفرمایان موردتمجید قرارگرفته و به‌تبع آن مسئولیت‌های بیشتری به آن‌ها محول شده است. از طرفی کمال‌گرایان همواره فشار بالایی برای عالی بودن متحمل می‌شوند. چراکه آن‌ها احساس می‌کنند علاوه بر تطبیق با معیارها و انتظارات خودشان باید مطابق با معیارهای دیگران نیز رفتار کنند. بنابراین اصلا جای تعجب ندارد که کمال‌گرایان سطوح بالایی از استرس، فشار کاری و درنهایت فرسودگی شغلی را تجربه کنند.
مطلب مرتبط: مقاله چگونه با کمال‌گرایی خود مقابله کنیم؟
۴ـ دنبال کردن رژیم غذایی مناسب
با دنبال کردن رژیم غذایی مناسب و استفاده از غذاهای مفید و دارای امگا ۳ علاوه بر اینکه سلامت خود را تضمین می‌کنید از ابتلا به افسردگی و فرسودگی شغلی نیز جلوگیری خواهید کرد. این نوع تغذیه به جهت دارا بودن آنتی‌اکسیدان‌ها و امگا ۳ سبب شادابی و جلوگیری از افسردگی می‌شوند.
۵ـ داشتن خواب کافی
همه ما می‌دانیم که خواب کافی تأثیری فوق‌العاده در سلامتی جسم و روان دارد. بدن ما برای اینکه بتواند به‌خوبی فعالیت کند باید ۷ ساعت خواب در شبانه‌روز داشته باشد. نه بیشتر و نه کمتر. خواب کافی نیز از مواردی است که برای جلوگیری از فرسودگی شغلی باید مدنظر قرار دهید. پس منظم و اصولی بخوابید و در هنگام خواب تلفن همراهتان را دور از خودتان نگه‌دارید.
۶ـ زندگی با ذهن آگاهی
شناخت روحیات خود و آگاهی از وضعیت روحی و جسمی تأثیر زیادی در مقابله با این بحران دارد. ذهن آگاهی درواقع به معنای توجه کردن به شیوه‌ای خاص، معطوف به هدف، در زمان حال و به‌دوراز قضاوت و پیش‌داوری است. در ذهن آگاهی افراد در هرلحظه از حالت ذهنی خود آگاهی دارند و توجهشان را به شیوه‌های مختلف متمرکز می‌کنند. به‌طوری‌که در هر لحظه به تجربیات درونی، احساسات بدنی، افکار و حتی جنبه‌های محیطی همانند مناظر و صداها توجه می‌کنند. همچنین اشخاص تلاش می‌کنند این نگرش را در خود به وجود آورند که نسبت به امور پذیرشی بدون قضاوت داشته باشند.
یعنی ایجاد آگاهی در افراد بدون اینکه نسبت به خوبی یا بدی، حقیقی یا کاذب، سالم یا ناسالم بودن و مهم بودن یا نبودن آن‌ها قضاوت و ارزیابی اتفاق بیفتد. ذهن آگاهی پایین ممکن است منجر به کاهش توانایی افراد در زمینه‌ی انجام واکنش مناسب در مواجهه با موقعیت‌های استرس‌زا شود. بنابراین ذهن آگاهی می‌تواند متغیری حائز اهمیت در رویارویی با استرس‌های شغلی محیط کار باشد. اگر شما روحیات خود را خوب بشناسید و کارهایی انجام دهید که استرس‌هایتان را کاهش دهد مطمئنا دچار فرسودگی در شغل نخواهید شد. افراد روش‌های متفاوتی برای کاهش استرس‌هایشان انتخاب می‌کنند. برخی یوگا انجام می‌دهند، برخی ورزش، برخی مسافرت و…
مطلب مرتبط: مقاله با ۵ تغییر ساده ذهنیت شغلی خود را مثبت کنید تا زندگی شغلی شادتری داشته باشید
۷ـ تخصیص دادن زمانی برای فراغت
اگر بدانید که مدیریت زمان چطور فشار کاری ما را بالا می‌برد؟ مطمئنا در این مورد تغییرات زیادی اعمال می‌کنید. کارها را با نظم و به‌موقع انجام می‌دهید و زمانی هم برای استراحت خود در نظر می‌گیرید. فراموش نکنید زمانی می‌توانید بهترین و تأثیرگذارترین باشید که زمانی هم برای استراحت خود اختصاص دهید. حتی اگر کم و به مدت نیم ساعت باشد. این استراحت انرژی ازدست‌رفته‌تان را بازمی‌گرداند و کیفیت عملکردتان را به میزان چشمگیری بالا می‌برد.
۸ـ ورزش کردن
برنامه‌ریزی برای ورزش سبک در طول هفته کاری، تأثیر زیادی برای پیشگیری از بروز فرسودگی دارد. ورزش هرچقدر هم سبک و کم باشد بر روح و روان و جسم تأثیری شگفت‌انگیزی دارد. پس با ورزش مرتب روحیه شاداب و ضد افسرده داشته باشید.
پیشنهاد ویژه
تست فرسودگی شغلی مسلش راهکاری مناسب برای تشخیص و جلوگیری از فرسودگی شغلی
سخن نهایی
اینکه فرسودگی شغلی وجود دارد و هیچ‌کسی از آن در امان نیست موضوعی است که امروزه ذهن همگان را درگیر کرده است. افراد باید قبل از اینکه دچار این‌چنین بحران‌هایی شوند به فکر راه چاره باشند. بنابراین شناخت مفهوم و علائم فرسودگی در شغل و روش‌های پیشگیری از آن اولویت اصلی در موفقیت شغلی به‌حساب می‌آید.
