کارآفرینی به‌عنوان عامل کلیدی رشد و پیشرفت اقتصادی در جهان مدرن است. درواقع فرآیند کارآفرینی، استفاده از نیروی انسانی و انگیزه‌ی آن‌ها در جهت خلق و اجرای ایده‌های نو و کشف راه‌حل‌های کاربردی است. البته شک نکنید در طی مسیر موانع کارآفرینی یکی پس از دیگری خودنمایی می‌کنند و سرعت و کیفیت عملکرد شما را تحت تأثیر قرار می‌دهند. بنابراین بهتر است با آگاهی و آمادگی وارد این مسیر پرفرازونشیب شوید تا میزان آسیب‌پذیری‌تان به کمترین حد ممکن برسد.
ازآنجایی‌که در مقاله‌ی قبلی به‌طور مفصل درباره‌ی تعریف کارآفرینی و ویژگی‌های کارآفرینان برتر دنیا صحبت کردیم. در این مقاله تصمیم گرفتیم بُعد دیگری را در مسیر کارآفرینی بررسی نماییم. یعنی: موانع کارآفرینی. اینکه ببینیم موانع اصلی کارآفرینی کدام هستند؟ چه عواملی مانع از گرایش به کارآفرینی در جامعه می‌شوند؟ آیا تنها با داشتن یک ایده‌ی منحصربه‌فرد در حوزه‌ی کسب‌وکار می‌توان به کارآفرین موفقی تبدیل شد؟ شناخت و آشنایی با موانع کارآفرینی قبل از قدم گذاشتن در این مسیر چه کمکی به ما می‌کند؟ از چه طریقی می‌توان موانع کارآفرینی را از بین برد؟
کارآفرینی: ویژگی‌ها و مزایای آن
کارآفرینی را می‌توان نماد تلاش و موفقیت در بازار کسب‌وکار در نظر گرفت. بی‌تردید کارآفرینان مهره‌های کلیدی توسعه‌ی اقتصادی جوامع هستند. آن‌ها در بخش‌هایی همچون رهبری، مدیریت، نوآوری، ایجاد شغل، رقابت، بهره‌وری و ایجاد کسب‌وکارهای جدید نقش مهمی در رشد اقتصادی ایفا می‌کنند. در بازار کسب‌وکار امروز با توجه به اینکه کارآفرینی به‌عنوان یکی از روش‌های قابل‌قبول در راستای توسعه و پیشرفت در اغلب کشورها مورداستفاده قرار می‌گیرد، دیگر آینده‌ی کارآفرینی برای همه روشن و امیدبخش است.
بسیاری از صاحب‌نظران معتقدند کارآفرینان موتور حرکت و رشد اقتصادی جامعه هستند. علاوه بر تأثیرات اقتصادی، کارآفرینی می‌تواند تأثیرات اجتماعی قابل‌توجهی از قبیل افزایش بهره‌وری، افزایش ارزش کار و بالا بردن روحیه و انگیزه افراد داشته باشد.
اساسا کارآفرینی فقط یک شغل و حرفه نیست. بلکه یک روش و سبک زندگی است. زندگی به سبک کارآفرینی یعنی تجربه‌ی لحظاتی پر از هیجان، ریسک، تنوع، شکست، امید، پیروزی، تلاش و فرصت‌طلبی است. اگر تمایل دارید بیشتر با سبک زندگی کارآفرینی و ویژگی‌های شخصیتی آن‌ها آشنا شوید حتما به مقاله‌ی سایت ما با عنوان «کارآفرینی چیست؟ افراد کارآفرین چه ویژگی‌هایی دارند؟» سر بزنید. قول می‌دهیم فقط چند دقیقه‌ی کوتاه وقتتان را می‌گیرد و از خواندنش پشیمان نمی‌شوید.
مهم‌ترین ویژگی‌های کارآفرینان
به‌طور خلاصه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تمایل و داشتن ظرفیت خطرپذیری حساب‌شده در مقاطع مختلف
- ایجاد فرصت شغلی
- توانایی ساختن تیم کاری پرقدرت و ریسک‌پذیر
- توانایی و داشتن مهارت در نظم بخشیدن به منابع
- توانایی تشخیص و شکار فرصت‌هایی که دیگران قادر به یافتن آن‌ها نیستند.
- داشتن چشم‌انداز و اهداف روشن
موانع کارآفرینی
یکی از دلایل مهم رشد پایین اقتصادی در کشور عدم وجود فرهنگ کارآفرینی است. علاوه بر این در طول مسیر کارآفرینی موانع بنیادی و ساختاری بسیاری وجود دارد که در ادامه به آن‌ها اشاره خواهیم کرد تا شاید بتوان با شناخت هر چه بیشتر ماهیت موانع کارآفرینی راهکارهایی را برای از بین بردن آن‌ها پیدا کنیم.
موانع کارآفرینی در مرحله‌ی آموزش
ضعف در آموزش عالی: در بسیاری از کشورهای پیشرفته‌ی دنیا مباحث کارآفرینی آن‌چنان اهمیت دارند که حداقل یک درس با عنوان کارآفرینی در تمام رشته‌های دانشگاهی وجود دارد. به دلیل اهمیت موضوع کارآفرینی و آشنایی با موانع آن مفاهیم و مهارت‌های ارائه‌شده در این دروس متناسب با اهداف و سیاست‌های اقتصادی تعیین می‌شوند. اما در ایران باوجوداینکه در سال‌های اخیر شاهد رونق کارآفرینی در حوزه‌های مختلف بوده‌ایم، هنوز هم اقدام خاصی در این راستا اتفاق نیفتاده است و صرفا به آموزش‌های خصوصی و محدود اکتفا کرده‌اند. در سطح آموزش کلان و فراگیر مفهوم کارآفرینی آن‌طور که باید موردتوجه قرار نگرفته است.
دانشگاه‌ها از چه طریقی می‌توانند موانع کارآفرینی را از بین ببرند؟
- ترویج فعالیت‌های آموزشی، پژوهشی و مشاوره‌ای در حوزه‌ی کارآفرینی
- ایجاد مراکز تربیت و رشد کارآفرین
- برگزاری سمینارها
- انجام طرح‌های پژوهشی و تحقیقاتی
- اضافه کردن واحدهای درسی کارآفرینی در دانشگاه‌ها
بالا رفتن انتظارات از دولت: این موضوع درست است که یکی از اصلی‌ترین وظایف دولت، ایجاد اشتغال و فراهم کردن بسترهای شغلی مناسب برای جوانان است. اما این امر هرگز نباید باعث شود که افراد دست از تلاش فردی بردارند و فقط منتظر بمانند تا یک فرصت شغلی حاضر و آماده به سراغ آن‌ها بیاید.
ریسک گریزی: متأسفانه به دلیل عدم وجود ثبات اقتصادی در کشور خانواده، مدرسه، دانشگاه و حتی جامعه افراد را بیشتر از گذشته به سمت مشاغلی با درآمد ثابت و بدون ریسک سوق می‌دهند. این در حالی است که اولین و مهم‌ترین شرط ورود به دنیای کارآفرینی قدرت ریسک‌پذیری و تصمیم‌گیری در شرایط عدم اطمینان است.
موانع کارآفرینی در مرحله‌ی انگیزشی
انگیزش درواقع نیروی محرکه‌ای است که باعث می‌شود افراد اقدام به کارآفرینی کنند. انگیزش می‌تواند از طریق رفتارهای گروهی از افراد که حمایت‌کننده‌ی روحی و گروهی که حمایت‌کننده‌ی تخصصی هستند، تأمین شود.
عدم دسترسی به اطلاعات و فقدان الگوی رفتاری مناسب: ازآنجایی‌که در ایران آن‌طور که شایسته است به کارآفرینان بها نمی‌دهند. مسیر موفقیت و فعالیت‌های آن‌ها رسانه‌ای و همه‌گیر نمی‌شود. عدم توجه رسانه‌ها و سایر منابع به موفقیت و تأثیرگذاری اقتصادی و اجتماعی این افراد موجب می‌شود انگیزشی در جامعه ایجاد نگردد.
عدم وجود پشتیبانی تخصصی: به دلیل قدرتمند بودن بخش دولتی در ایران، تاکنون یک بخش خصوصی قدرتمند و پویا در اقتصاد به وجود نیامده است. به همین سبب با اقدام برای فعالیت‌های کارآفرینی، کارآفرین مجبور است آزمون‌وخطا کند و مشکلات و اشتباهات متعددی را متحمل شود تا درنهایت مسیر درست را پیدا کند.
عدم دسترسی به نیروی انسانی متخصص: سازمان‌های دولتی به‌عنوان مهم‌ترین استخدام‌کننده‌های نیروی کار تحصیل‌کرده و متخصص حاضر به از دست دادن منابع انسانی خود نیستند و به هر قیمتی آن‌ها را در سازمان نگه می‌دارند. به‌جای اخراج، آن‌ها را در جایگاه دیگری مشغول به کار می‌کنند تا مانع از خروج آن‌ها شوند. درصورتی‌که اگر این نیروی کار متخصص از سازمان خارج شود ممکن است وارد بخش خصوصی شده و آغازکننده‌ی یک مسیر کارآفرینی شود.
موانع کارآفرینی در مرحله‌ی منابع و فرصت‌ها
به دلیل وجود شایعات و شواهد مبنی بر اینکه تمام فرصت‌های اقتصادی تنها در اختیار دولت است. افراد دیگر رغبتی برای پا گذاشتن به عرصه‌ی کارآفرینی و یافتن فرصت‌های جدید ندارند. ضمن اینکه دخالت دولت در اموری مانند: تعیین دستمزدها، قیمت محصول، نرخ ارز و ده ها مورد دیگر این احساس را به کارآفرینان منتقل می‌کند که در حیطه‌ی فعالیت‌های خود هیچ‌گونه اختیاری ندارند.
موانع کارآفرینی در حوزه‌ی توسعه فردی
این موانع با ویژگی‌های شخصیتی و الگوهای رفتاری افراد در ارتباط است. موانع کارآفرینی در این بخش شامل:
- اعتمادبه‌نفس پایین و اعتقاد نداشتن به قابلیت مؤثر و مفید بودن خویشتن
- عدم وجود جست‌وجوگری و بی‌تفاوتی نسبت به محیط پیرامون
- عدم توانمندی در کشف راه‌حل‌های جدید
- موافقت بی‌قیدوشرط با افکار و عقاید دیگران
- بدبینی و وجود نگرش منفی نسبت به آینده
- پایین بودن آستانه‌ی تحمل در برابر مشکلات
- نداشتن اهداف و چشم‌انداز روشن و شفاف
این در حالی است که یک کارآفرین همواره تشنه‌ی پیشرفت و موفقیت است. دست از تلاش برنمی‌دارد. از شکست نمی‌هراسد و باانگیزه و مثبت اندیشی برای رسیدن به اهدافش از هیچ تلاشی دریغ نمی‌کند.
پیشنهاد ما در این قسمت، به افراد تست‌های شخصیت‌شناسی و رفتاری شناسی مانند تست شخصیت‌شناسی نئو و تست مدل‌رفتاری دیسک می‌باشد.
موانع کارآفرینی در بخش حمایتی
یکی دیگر از موانع کارآفرینی مواجهه با انواع پیچیدگی‌های پروسه‌های اداری است. ازجمله:
- ثبت شرکت
- قوانین مالیاتی
- گرفتن مجوزهای لازم سرمایه‌گذاری و بهره‌وری
- ثبت اختراع
- قوانین کار، تجارت، بیمه و بازنشستگی
- عدم وجود نهادهای حمایتی و مشاوران متخصص
- عدم وجود شبکه‌ی تعامل و تبادل اطلاعات منسجم و سازمان‌یافته
قوانین و مقررات دست و پاگیر
احتمالا همه‌ی شما حداقل یک‌بار تجربه‌ی رفتن به ادارات دولتی و سروکله زدن با قوانین و مقرراتی که اصلا ضرورت بودنشان را درک نمی‌کنید، داشته‌اید. ساعت‌ها وقت تلف کردن در طبقات مختلف و انجام مقرراتی گاها زائد حسابی شما را کلافه کرده است. مسلما بارها و بارها قرار گرفتن در چنین محیطی کارآفرینان را سرخورده و ناامید می‌کند. آن‌ها خود را گرفتار در بستری ناکارآمد و روابط ناسالم سازمان‌های تصمیم‌گیرنده می‌بینند که حتی برای انجام دادن مراحل مقدماتی این مسیر باید متحمل دردسرهای فراوان شوند.
موانع کارآفرینی در بخش اقتصادی
کمبود منابع مالی یا عدم دسترسی به آن شاید مهم‌ترین مانع پیش روی افراد برای ورود به کارآفرینی باشد.
- نبود سرمایه و بودجه‌ی موردنیاز
- کمبود پس‌اندازهای شخصی
- عدم وجود ضمانت‌های لازم برای گرفتن وام
- مدت‌زمان انتظار طولانی برای دریافت وام
همه‌ی این موانع می‌توانند در ابتدای راه به دلیل عدم آشنایی با روش‌ها و مهارت‌های تأمین اعتبار به وجود آیند. بسیاری از کارآفرینان موفق و شناخته‌شده در دنیا کسب‌وکار خود را با مبالغی شروع کرده‌اند که حتی تصورش هم عجیب‌وغریب به نظر می‌رسد. اما مطمئن باشید با هوشمندی و درایت می‌توانید تمام این موانع را پشت سر بگذارید.
موانع کارآفرینی در حوزه‌ی فردی
بافت خانواده: خانواده اولین نهادی است که فرد در آن قرار می‌گیرد. درگذشته توجه چندانی به تأثیرات آموزه‌ها و فرهنگ خانواده بر شخصیت فرد نمی‌شد. اما امروزه با گسترش علم روان‌شناسی و تغییر نگرش نسبت به تأثیرات خانواده بر شکل‌گیری ویژگی‌های شخصیتی، دیگر می‌توان با اطمینان گفت که خانواده نقش مهمی در اعتمادبه‌نفس، میزان ریسک‌پذیری و خودباوری افراد ایفا می‌کند.
عدم پذیرش و مقاومت در برابر تغییر: پژوهش‌ها نشان می‌دهند برخی ویژگی‌های شخصیتی و الگوهای رفتاری موجب عدم پذیرش و مقاومت در برابر تغییرات می‌شوند. این مقاومت می‌تواند هم جنبه‌ی مثبت و هم جنبه‌ی منفی داشته باشد. مقاومت نسبت به تغییرات موجب ثبات و پایداری در شخصیت و رفتار می‌شود. اما از طرفی می‌تواند به تضاد و تعارض منجر شود. ولی ازآنجایی‌که کارآفرینی نیازمند پویایی و ریسک‌پذیری و انعطاف در مواجهه با تغییرات است بنابراین عدم سازگاری با تغییرات می‌تواند از موانع کارآفرینی به شمار آید.
در آخر
به‌هرحال باید بپذیریم که در کشور ما باوجود همه‌ی تلاش‌هایی که در سال‌های اخیر برای توسعه و رونق کارآفرینی انجام‌شده، تأثیر چشمگیری در این زمینه نداشته است. البته نباید بی‌انصاف بود و تمام اقدامات صورت گرفته را بیهوده و بی‌اثر دانست. ولی واقعیت این است که پیشرفت کشورهای توسعه‌یافته به‌قدری سریع است که اقدامات کوچک ما اصلا در مقایسه‌ی با آن‌ها به چشم نمی‌آیند. بنابراین برای اینکه بتوانیم جایگاه خود را در رتبه‌بندی‌ها ارتقا دهیم به هماهنگی و بهبود مؤلفه‌های متعددی باهم نیازمندیم.
