تابه‌حال به این موضوع فکر کرده‌اید که چقدر در شناسایی و ارزیابی اطلاعات ضعیف یا قوی عمل می‌کنید؟ درواقع این نوع پردازش به تفکر انتقادی برمی‌گردد. امروزه در هر موقعیتی از زندگی روبه‌رو شدن با هرچالشی غیرممکن نیست. در هر جایگاهی که باشید تقویت تفکر انتقادی به کمکتان خواهد آمد. توانمندی در بررسی مسائل، حل آن‌ها را ساده‌تر می‌کند. استدلال در مورد اتفاقات و تحلیل آن‌ها شما را برای حل شدن این چالش‌ها راهنمایی می‌کند. فکر می‌کنید تصمیمات غلط نتیجه‌ی چیست؟ به‌طورمثال:
- انتخاب اشتباه در ازدواج
- انتخاب اشتباه در شغل
- تصمیم غلط در استخدام کارمندان و نابسامانی یک سازمان همگی مصداق بارز ضعف در تفکر انتقادی هستند.
اگر در مسیر متقاعد کردن، علاقه‌مند به مذاکره هستید، باید تفکر انتقادی را در خودتان تقویت کنید. به همین ترتیب لازم است مهارت‌هایی که این موضوع را بهبود می‌بخشند را بیاموزید. حال سؤال پیش می‌آید که داشتن چه مهارت‌هایی تفکر انتقادی را بهتر می‌کند؟ آیا مشاهده‌گر خوبی هستید؟ از مسائل سرسری عبور می‌کنید یا اندکی تأمل و تحلیل می‌کنید؟ مسائل مختلف را چگونه تعبیر و تفسیر و آن‌ها را چگونه بیان می‌کنید؟
تجریه‌ی احساس دردناک در رابطه با یک موضوع و بهره نبردن از تفکر انتقادی کارتان را سخت‌تر می‌کند. برای مثال اگر فردی باشید که با شنیدن یک خبر تلخ به‌شدت دچار استرس می‌شوید و کنترلی روی هیجان خود ندارید، قطعا نمی‌توانید یک خبر تلخ و یا ناخوشاید را به‌خوبی آنالیز کنید. چه تمارینی باید انجام شود تا شما تبدیل به یک متفکر منتقد شوید؟ و چگونه حل مسائل برایتان مثل آب خوردن شود؟
تفکر انتقادی یعنی چه؟
تفکر انتقادی ازجمله مهارت‌هایی که به تفسیروتحلیل داده‌ها می‌پردازد. تفکر انتقادی دیدگاه انسان را نسبت به حل مسائل گشوده‌تر می‌کند تا با نگاه سیستماتیک به جواب درست برسد. دقت داشته باشید که تفکر انتقادی با انتقاد کردن متفاوت است.
این روش به شما در آموختن علم و پیشرفت آن کمک می‌کند. با قدرت استقلال می‌توانید خیلی از مسائل را برطرف کنید. تصور بفرمایید برای انجام کاری قرار است تصمیمی بگیرید. تفکر انتقادی شما را به سر منزل مقصود می‌رساند. اما چطور؟ در ادامه خواهیم گفت.
درواقع این مهارت به شما یاد می‌دهد که بتوانید به‌خوبی فکر کنید و حل مسائل را به طور سیستماتیک به‌کار بگیرید. با این حساب قادر خواهید بود، ایده‌هایتان را بیان کنید و به شکلی منطقی آن‌ها را توسعه دهید. کیفیت زندگی افراد موفق نشان می‌دهد که از این مهارت به‌خوبی استفاده می‌کنند. اهمیت این مهارت از این جهت است که تخیل را تقویت و نگاهتان را منعطف می‌کند. بنابراین دیگر سخت‌گیرانه نگاه نمی‌کنید و سعی می‌کنید مسائل را با عینک دیگران نیز ببینید. این مهارت به‌راحتی می‌تواند شما را به شناخت دقیق‌تر از خودتان برساند.
برای تقویت این مهارت ابتدا باید پیش از هر چیز مؤلفه‌های آن را شناسایی کنیم.
ورود به تست تفکر انتقادی واتسون – گلیزر
انواع تفکر انتقادی
تفکر انتقادی در مجموعه‌ای از انواع و زیرشاخه‌ها قرار می‌گیرد، در ادامه به برخی از انواع تفکر انتقادی اشاره می‌شود:
تفکر تحلیلی (Analytical Thinking) در این نوع تفکر، فرد به تجزیه‌وتحلیل اطلاعات می‌پردازد تا به درک عمیق‌تری از موضوعات برسد. توانمندی در تحلیل داده‌ها، شناسایی الگوها و روابط منطقی از ویژگی‌های این نوع تفکر است.
تفکر نقادی (Critical Thinking) تفکر نقادی شامل ارزیابی منطقی و دقیق ادعاها، تفکر در مورد پیامدهای مختلف تصمیمات و شناسایی نقاط ضعف و قوت در استدلال‌ها می‌شود. این نوع تفکر به افراد کمک می‌کند تا از دیدگاه‌های مختلف به مسائل نگاه کنند.
تفکر خلاقانه (Creative Thinking) در تفکر خلاقانه، افراد توانایی پیدا کردن راه‌حل‌های نوآورانه برای مسائل پیش‌رو را دارند. این نوع تفکر با ایده‌پردازی، ارتباط‌بندی نواحی مختلف و ترکیب اطلاعات مختلف سروکار دارد.
تفکر سیستمی (Systems Thinking) تفکر سیستمی مرتبط با درک ارتباطات و تأثیرات متقابل بین اجزاء یک سیستم است. فرد با نگاه به مسائل به صورت یک سیستم جامع و متصل، توانایی حل مسائل پیچیده را دارا می‌شود.
تفکر استراتژیک (Strategic Thinking) این نوع تفکر مرتبط با برنامه‌ریزی طولانی‌مدت، تدوین اهداف و ارزیابی اثرات مختلف تصمیمات است. افراد با تفکر استراتژیک به بهبود راهبردها و بهره‌وری در دستیابی به اهداف کمک می‌کنند.
مؤلفه‌های تفکر انتقادی:
۱ـ مشاهده‌گری:
اگر دقت کرده باشید گاهی خیلی چیزها را در اطراف می‌بینید، اما توجه خاصی ندارید. درواقع دقیق مشاهده نمی‌کنید بلکه فقط می‌بینید و این دیدن چالشی در ذهنتان ایجاد نمی‌کند. مشاهده‌گری یعنی توجه کردنِ آگاهانه. تقویت این مهارت باعث می‌شود در تصمیمات، هیجانی عمل نکنید. درواقع این نوعی آموزش به مغز است. توجه به جزئیات و اتفاقات اطراف و بررسی نقادانه شما را راهنمایی می‌کند تا تصمیمات آگاهانه‌ای بگیرید و مسائل را سیستماتیک حل کنید.
۲ـ استنباط:
مهارت استنباط در تفکر انتقادی این نکته را یادآور می‌شود که مشاهدات، قابل ارزیابی، تحلیل و توجیه منطقی هستند. درک مناسب از رویدادهای اطراف باعث می‌شود فرضیه‌سازی کنید و به نتیجه‌ی درستی برسید. درواقع باید چیزهایی را که مشاهده می‌کنید به نوعی تفسیر کنید. برای مثال تشریح یک اتفاق و بیان استنباط‌های مختلف به‌همراه توصیف، توجیهی منطقی به بار می‌آورد. در این مرحله چندقدم جلوتر از مشاهده هستید و از حدسیات به دور. محتواهای جدید ترتیبی منظم دارند و پشت سرهم شما را به سرنخ جدید می‌رسانند.
۳ـ ارتباطات:
این مهارت شما را قادر می‌سازد که درباره‌ی مشکلات و چاره‌اندیشی آن‌ها با سایر افراد صحبت کنید. برای مثال در محیط کار با همکاران و در منزل با افراد خانواده. همان اوقاتی که نظرات جمع را می‌پرسید و برای به‌دست آوردن بهترین راهکار جلسه تشکیل می‌دهید. همین تعاملات مطلوب است که تفکر انتقادی را پررنگ می‌کند. در سطح گسترده می‌توان به فضای مجازی و چنین ارتباطاتی نیز اشاره کرد. برای موثر واقع شدن این موضوع باید مهارت‌های دیگری را تقویت کرد ازجمله:
گوش دادن فعال که خودش به‌تنهایی مهارت مهمی محسوب می‌شود. انعطاف‌پذیری و توافق‌پذیری بالا در روابط از شما یک شخصیت قوی می‌سازد.
۴ـ حل مسئله:
امروزه مدیران به دنبال کارکنانی هستند که مهارت حل مسئله را خوب بلد باشند. این مهارت در تفکر انتقادی بسیار مهم است. تصمیم نهایی با این مهارت پایه‌گذاری می‌شود. هوش هیجانی در اینجا خودنمایی می‌کند و از اهمیت زیادی برخوردار است. چراکه مسئول کنترل و مدیریت هیجانات شماست. طوفان فکری و تشخیص و بهبود ایده‌ها همه در این مرحله اتفاق افتاده و مورد بررسی قرار می‌گیرد.
مطلب مرتبط: حل مسئله چیست؟ ۱۵ تکنیک کاربردی برای تقویت مهارت حل مسئله
مثال برای تفکر انتقادی
فرض کنید که شما به عنوان یک دانشجوی دانشگاه، در حال مطالعه یک مقاله علمی درباره تأثیر استفاده از شبکه‌های اجتماعی بر سلامت روان نوجوانان هستید و تصمیم می‌گیرید که از تفکر انتقادی کمک بگیرید تا راه‌حل‌های مناسبی را ارائه دهید. ابتدا، شما باید مسئله اصلی مقاله را شناسایی نموده و هدف آن را درک کنید. سپس، روش تحقیق و داده‌های ارائه شده را بررسی نمایید تا مطمئن شوید که نمونه‌گیری و تحلیل داده‌ها به درستی انجام شده است. حتماً به منابع و مراجع مقاله نگاهی بیندازید تا اطمینان حاصل نمایید که معتبر هستند. بعد از ارزیابی نتایج و فرضیات مقاله به مقایسه آن با سایر مطالعات مشابه بپردازید تا سازگاری و اعتباریافته‌ها را بسنجید. درنهایت، با استفاده از تحلیل‌های خود نتیجه‌گیری منطقی و مستندی را ارائه دهید که نشان‌دهنده توانایی شما در تفکر انتقادی باشد.
علاوه‌بر این، برای ادامه این فرآیند، شما باید به جزئیات بیشتری بپردازید. به عنوان مثال، اگر مقاله ادعا می‌کند که استفاده از شبکه‌های اجتماعی باعث افزایش اضطراب در نوجوانان می‌شود، شما باید به‌دقت بررسی کنید که چگونه این ارتباط اثبات شده است. آیا پژوهشگران از روش‌های معتبر و قابل اعتماد برای اندازه‌گیری اضطراب استفاده کرده‌اند؟ آیا نمونه‌گیری آن‌ها به اندازه کافی بزرگ و نماینده بوده است؟ همچنین، باید به دوره زمانی مطالعه و شرایط محیطی توجه داشته باشید تا مطمئن شوید که نتایج به شرایط خاص یا زمان خاصی محدود نشده‌اند. سپس، نقدهای احتمالی را درنظر بگیرید. به‌طوری‌که ممکن است بخواهید به این فکر کنید که آیا عوامل دیگری مانند محیط خانواده، مدرسه و یا ویژگی‌های شخصیتی نیز می‌توانند بر نتایج تأثیرگذار باشند. پس از آن، با بررسی این عوامل و پیشنهاد اصلاحات، نشان می‌دهید که نه‌تنها نتایج تحقیق را درک کرده‌اید، بلکه به‌دنبال بهبود و دقیق‌تر کردن آن‌ها نیز هستید.
درنهایت، نتیجه‌گیری خود را بر اساس تمامی تحلیل‌ها و ارزیابی‌ها ارائه دهید. ممکن است به این نتیجه برسید که مقاله به‌خوبی موضوع را پوشش داده و نتایج آن معتبر هستند، یا ممکن است به این نتیجه برسید که به دلیل برخی ضعف‌ها و محدودیت‌ها نتایج مقاله نیاز به تحقیقات بیشتری دارد. این رویکرد جامع و دقیق در بررسی و تحلیل مقاله، نمونه‌ای از تفکر انتقادی در عمل به‌حساب می‌آید.
چگونه تفکر انتقادی را در خودمان تقویت کنیم؟
خودتان را بشناسید
این مهارت خیلی مهم است. سعی کنید با جان‌ودل برای شناخت خودتان وقت بگذارید. دقیقا باید بدانید نقاط ضعف و قوتتان چیست؟ ازآنجایی‌که این مهارت یکی از عناصر هوش هیجانی است، باید نسبت به هیجان و احساسات خود آگاه باشید و عقاید و باورهایتان را مشخص کنید. ویژگی شخصیتی خودتان را پیدا و استعدادتان را کشف کنید تا از این طریق در مسیر موفقیت قرار بگیرید.
قرار نیست خیلی راه دوری بروید. برای مثال درونگرا هستید یا برونگرا؟ این مهارت به شما کمک می‌کند که بتوانید نسبت به موقعیت و باوجه به ویژگی‌های شخصیتی خود تصمیمات بهتری بگیرید. با داشتن این مهارت می‌توانید دیگران را درک و احساسشان را تشخیص دهید.
ورود به تست رایگان شخصیت شناسی MBTI
سؤال بپرسید
ذهنی پرسش‌گر داشته باشید. سؤال کردن زمانی اتفاق می‌افتد که شما نسبت به موضوعی یقین ندارید. درواقع سؤال پرسیدن یکی از ابزارهای مهم تقویت هوش هیجانی نیز است. همین که یاد بگیرید خیلی شفاف سؤالات خود را بیان کنید، یعنی اینکه درصد زیادی از این بخش را پیش رفته‌اید. قبل از پرسش قضاوت نابجا نداشته باشید. آرام باشید و اجازه دهید سؤالات در ذهنتان بنشینند. کسی که تفکر انتقادی بالایی دارد قطعا در پرسش‌گری حرفه‌ای عمل می‌کند. پس استرس نداشته باشید و هرجا لازم بود سکوت کنید. تعامل با دیگران درباره‌ی مسائل مختلف به شما کمک می‌کند در زمان مناسب به پاسخ سؤالات خود برسید.
فعالانه گوش کنید
کسی که از تفکر انتقادی خوبی برخوردار است، تبحر خاصی در گوش کردن دارد. در بالا هم اشاره کردیم گوش دادن فعالانه یکی از مسیرهای تقویت تفکر انتقادی است. سعی کنید زمانی‌که دیگران با شما حرف می‌زنند به‌طور مؤثر ارتباط چشمی برقرار کنید. توجهی آگاهانه داشته باشید. چراکه اطرافیان نیاز دارند شنیده و درک شوند.
صبور باشید و اجازه دهید شخصی که با شما صحبت می‌کند جمله‌اش را تمام کند. اگر راهکاری برای پیشنهاد دادن درنظر دارید تمام‌وکمال به حرف‌ها و نظرات دیگران گوش دهید و بعد خودتان شروع به صحبت نمایید. اجازه ندهید حواستان به هر بهانه‌ای پرت شود. بدترین نوع حواس‌پرتی همین توجه کردن به ویژگی‌های ظاهری طرف مقابل است. برای مثال شخصی لهجه‌ی اصفهانی دارد و توجه شما به لهجه‌ی او پرت می‌شود و فحوای کلام را از او دریافت نمی‌کنید.
ذهنی باز داشته باشید
یکنواخت نباشید و همیشه در موقعیتی ثابت باقی نمانید. برای مثال برخی از افراد نقطه‌ی امن خود را رها نمی‌کنند. کنجکاوی نسبت به چالش‌ها ندارند و نگاه محدودی به زندگی دارند. اگر چنین رفتاری دارید سعی کنید تغییر را بپذیرید و از چالش‌ها نترسید. چه اشکالی دارد روند خود را تغییر دهید و نگاهتان را وسیع‌تر کنید؟ چشم‌اندازتان هرچه باشد اگر باعث پیشرفتتان نشود فایده‌ای ندارد. چون اهدافتان ناپایدار و وضعیتتان نابسامان است. برای تقویت تفکر انتقادی لازم است چیزهای جدیدی یاد بگیرید. برای مثال وارد حرفه‌ای شوید که هرگز شجاعت انجامش را نداشته‌اید.
مطلب مرتبط: چرا ما از ریسک‌پذیری می‌ترسیم؟ ۸ گام مؤثر برای خروج از منطقه‌ی امن ذهنی
مشتاقانه دنبال جمع‌آوری اطلاعات تازه باشید
زمانی تجزیه و آنالیز به‌درستی اتفاق می‌افتد که اطلاعات موثق و بیشتری در اختیار داشته باشید. مزایا و معایب اطلاعات را برای خود روشن کنید. این کار را از طریق مشاهده و مصاحبه و تهیه‌ی پرسش‌نامه انجام دهید.
فکر می‌کنید کیفیت و کمیت مهارت تفکر انتقادی در شما چقدر است؟
ورود به تست تفکر انتقادی واتسون-گلیزر
جمع‌بندی
تفکر انتقادی به مانند همه‌ی مهارت‌ها مهم است و اگر ضعفی در این مورد دارید حتما در تقویت آن کوشا باشید. به‌یاد داشته باشید در کنار این مهارت خلاقیتتان افزایش پیدا می‌کند. مهارت ارتباطی‌تان گسترش و همدلی نیز به‌طرز قابل توجهی افزایش خواهد یافت.
