تقویت تفکر انتقادی چه دردی را از ما درمان می‌کند؟ آیا تا به‌حال به این موضوع فکر کرده‌اید که چقدر در شناسایی و ارزیابی اطلاعات ضعیف یا قوی عمل می‌نمایید؟ قطعاً امروزه به هر سمتی که بچرخید با افکار و عقاید مختلفی مواجه می‌شوید. قبلاً فقط تلویزیون، رادیو و اطرافیان بودند که با آن‌ها سروکار داشتید، اما امروزه داده‌ها و اطلاعات نادرست در همه‌جا وجود دارند. وقتی به رسانه‌های اجتماعی سری می‌زنید با انبوهی از داستان‌ها و اخبار مختلف در عرض چند دقیقه، مواجه می‌شوید.
اینترنت این امکان را برای هر شخصی فراهم کرده است که یک وب‌سایت یا وبلاگ ایجاد نموده و آنچه را که اخبار می‌نامند، بدون اینکه حقیقت آن را موردبررسی قرار دهد، برای دیگران ارسال کند. اغلب، این اخبار و داستان‌ها نظرات یک‌طرفه‌ای هستند که برای وادار کردن شما به دنبال کردن یک علت یا تفکر به روش خاصی ایجاد می‌گردند. بدین سبب به‌جای داشتن آرامش، اغلب متوجه می‌شویم که سطح اضطرابمان با تلاش برای تشخیص اینکه چه چیزی درست و چه چیزی غلط بوده، در حال افزایش است.
درحالی‌که امکان دارد، یک ایده دور از ذهن به نظر برسد. با توجه به این مسئله خبر خوب این است که می‌توانید با استفاده از روش‌های پردازش اطلاعات همچون تفکر انتقادی، وضعیت را تا حدی ساماندهی نمایید. امروزه در هر کجا و هر موقعیتی از زندگی روبه‌رو شدن با هر چالشی غیرممکن نیست. بنابراین در هر جایگاه و موقعیتی که باشید تقویت تفکر انتقادی به کمکتان خواهد آمد و این اطلاعات را به‌راحتی از هم تشخیص خواهید داد. از طرفی دیگر، هنگامی‌که جامعه، متفکران مسلط به تفکر انتقادی بیشتری در خود داشته باشد، از لحاظ کیفیت زندگی در سطوح بالاتری قرار خواهد گرفت. به همین علت در این مقاله می‌خواهیم به این سؤال بپردازیم که تفکر انتقادی چیست و چه سودی در زندگی ما دارد؟
منظور از تفکر انتقادی چیست؟
تفکر انتقادی یا تفکر سنجشگرانه ازجمله مهارت‌هایی است که به تجزیه‌وتحلیل داده‌ها برای به‌دست آوردن یک قضاوت صحیح می‌پردازد. به عبارتی تفکر انتقادی به توانایی و مهارت تفکر مستقل، روشن و منطقی گفته می‌شود. دقت داشته باشید که تفکر انتقادی با انتقاد کردن کاملاً متفاوت است. به‌طوری‌که تفکر انتقادی تعهدی برای غلبه بر خودمحوری و جامعه‌گرایی را می‌طلبد و دیدگاه انسان را نسبت به حل مسائل گشوده‌تر می‌نماید تا با نگاه سیستماتیک و منسجم به جواب صحیح برسد.
شاید این موضوع کمی پیچیده‌‌تر به نظر برسد و چندین تعریف مختلف برای این مفهوم وجود داشته باشد، ولی درنهایت این مفهوم شامل تفسیر و تحلیل منطقی، شکاکانه، بی‌طرفانه به همراه تخمین و ارزیابی شواهد واقعی است. تفکر انتقادی در استدلال‌ها نقش بسیار مهمی دارد که موجب کسب دانش، بهبود نظریه‌ها و استدلال‌ها و دلایل قوی شده و همچنین برای ارتقاء نهادهای اجتماعی نیز مورداستفاده قرار می‌گیرد.
متأسفانه، اغلب مدارس به ما آموزش نمی‌دهند که چگونه مهارت‌های تفکر انتقادی را توسعه داده و تقویت نماییم. بدین جهت بیایید نگاهی بیندازیم که چگونه می‌توانید این مهارت بسیار مهم را آموخته و به تقویت تفکر انتقادی بپردازید تا برخی از اضطراب‌آورترین اطلاعات نادرست را که می‌بینید، حذف نمایید. چراکه این نوع تفکر، ذهن هر کسی را برای بررسی مسائل روزمره و تصمیم‌گیری‌های صحیح تقویت کرده و می‌تواند صحت و واقعیت موضوعات را ارزیابی و آزمایش نماید.
مطلب مرتبط: تفکر انتقادی چیست؟ چگونه آن را در خودمان ارزیابی کنیم؟
۵ مزیت بزرگ تفکر انتقادی
تفکر انتقادی به اعتقاد بسیاری از اشخاص در هر دو بعد زندگی اجتماعی و فردی، می‌تواند ضامن بسیار خوبی برای پیشرفت بشر باشد. اگر در مسیر متقاعد کردن، علاقه‌مند به مذاکره هستید، باید به تقویت تفکر انتقادی در خودتان بپردازید. به همین دلیل لازم است مزیت‌هایی که این موضوع را بهبود می‌بخشند را به‌خوبی بیاموزید. البته توجه کنید که این تفکر سنجشگرانه به‌طور استعداد بالقوه در آدمی وجود ندارد، بلکه باید آن را در خود پرورش دهید و برای کسب آن تمرین نمایید. زیرا این روش به شما در آموختن علم و پیشرفت کمک کرده و سبب می‌گردد تا خیلی از مسائل را برطرف نمایید.
۱ـ بهبود قدرت مشاهده
مشاهده یا مشاهده‌گری در تفکر انتقادی، یعنی توجه کردن آگاهانه که نقطه شروع در این تفکر به شمار می‌آید. اگر دقت کرده باشید گاهی خیلی چیزها را در اطراف خود می‌بینید، اما توجه خاصی به آن‌ها ندارید. درواقع به دقت مشاهده نمی‌کنید، بلکه تنها می‌بینید و این دیدن چالشی در ذهنتان ایجاد نمی‌کند. مشاهده و رصد کردن همه چیز می‌تواند به افراد کمک نماید تا به سرعت یک مشکل جدید را حس و شناسایی کنند.
افراد ماهر در مشاهده درک بالایی از این مسئله دارند که چه چیزی می‌تواند مشکل و مبهم باشد. آن‌ها حتی بر اساس توانایی‌هایی که دارند، این قابلیت را نیز دارا هستند که از قبل بروز مشکل را پیش‌بینی نمایند. درنتیجه تقویت تفکر انتقادی سبب می‌شود که در تصمیمات، هیجانی عمل نکنید. درحقیقت این‌گونه از تفکر نوعی آموزش به مغز است که به‌دنبال آن توجه به جزئیات و اتفاقات اطراف و بررسی سنجشگرانه شما را راهنمایی خواهد کرد تا تصمیمات آگاهانه‌ای بگیرید و مسائل را سیستماتیک حل نمایید.
شما با کاهش سرعت پردازش اطلاعات و توجه بیشتر به محیط اطراف خود می‌توانید این مهارت را در خود تقویت کنید. همچنین می‌توانید تکنیک‌های یادداشت‌برداری، تمرکز حواس یا گوش دادن فعال در حین و خارج از کار را تمرین نمایید تا آنچه را که می‌شنوید یا می‌بینید به‌طور کامل و دقیق بررسی کنید.
۲ـ تقویت تفکر انتقادی شما را در مهارت تجزیه‌وتحلیل توانمند می‌کند.
همان‌طور که گفتیم تفکر انتقادی مهارت بررسی و ارزیابی داده‌ها و اطلاعاتی است که می‌خواهید آن‌ها را برای جلب نظر سایر افراد ارائه دهید. این اطلاعات می‌توانند مجموعه‌ای از داده‌ها، بیان یک مشکل یا نوشته یک متن باشند. برای آنکه بتوانید به تقویت تفکر انتقادی بپردازید، لازم است پیش از هر چیزی خودتان را به چالش بکشید. مثلاً استدلال‌ها و عقایدتان را مورد بازبینی قرار دهید و از خودتان بپرسید که چه چیزی سبب شده این‌گونه بیندیشید.
افرادی که خودشان را به چالش کشیده و باورهایشان را تجزیه‌وتحلیل می‌نمایند، نه‌تنها از تفکر انتقادی بالاتری برخوردار هستند، بلکه تعصب کم‌تری نیز دارند و می‌توانند راحت‌تر ایده‌های خود را با دیگران به اشتراک بگذارند. زیرا وقتی که مشکلی شناسایی می‌شود، برای حل آن به مهارت تجزیه‌وتحلیل نیاز است. تجزیه‌وتحلیل و ارزیابی اثربخش یک موقعیت یا مشکل نیاز به دانستن حقایق و اطلاعات مربوطه دارد. ازطرفی تجزیه‌وتحلیل، نیاز به بررسی بی‌طرفانه، پرسیدن سؤالات مرتبط در مورد داده‌ها برای اطمینان از دقیق بودن آن‌ها و ارزیابی عینی یافته‌ها دارد.
درنتیجه برای بهبود مهارتتان در تجزیه‌وتحلیل باید سطح تجربه خود را بالا ببرید. به‌عنوان مثال می‌توانید کتابی در مورد مفهومی که با آن ناآشنا هستید را بخوانید یا در یک کلاس ریاضی آنلاین شرکت کنید تا خود را برای فکر کردن به روش‌های جدید و ارائه ایده‌های جدید وادار نمایید.
۳ـ بهبود مهارت استنتاج
استنتاج، توانایی برون‌یابی معنادار از داده‌ها و کشف نتایج بالقوه در هنگام ارزیابی یک سناریو است. مهارت استنتاج در تقویت تفکر انتقادی این نکته را یادآور می‌گردد که مشاهدات، قابل ارزیابی، تجزیه‌وتحلیل و توجیه منطقی هستند. اطلاعات همیشه به‌صورت خلاصه دقیق بیان نمی‌شوند و متفکران انتقادی باید اطلاعات را ارزیابی کرده و بر اساس داده‌های خام نتیجه‌گیری نمایند.
بدین سبب استنتاج مهارتی است که به افراد کمک می‌کند تا از اطلاعات جمع‌آوری شده، نتیجه‌گیری درست و دقیقی داشته باشند و البته نیاز است که افراد دانش و تجربه فنی کافی نیز داشته باشند. درک مناسب از رویدادهای اطراف باعث خواهند شد که فرضیه‌سازی کنید و به نتیجه درستی برسید. درواقع باید به تفسیر چیزهایی که در اطراف خود مشاهده می‌کنید، بپردازید. یعنی تشریح یک اتفاق و بیان استنتاج‌های مختلف به همراه توصیف، توجیهی منطقی به بار می‌آورد. درنتیجه در این مرحله چند قدم جلوتر از مشاهده هستید و از حدسیات دور می‌مانید و این امر محتواهای جدید ترتیبی منظم داشته و پشت سرهم شما را به سرنخ جدید خواهد رساند.
به‌عنوان مثال اگر شما اطلاعاتی را دریافت کرده‌اید که یک شخص ۲۵۰ پوند وزن دارد، ممکن است فرض کنید که او اضافه وزن داشته و یا جسم سالمی ندارد. ولی سایر داده‌ها همانند قد و ترکیب بدنی او ممکن است این نتیجه را تغییر بدهند. پس برای تقویت مهارت خودتان در استنتاج حتماً به‌جای نتیجه‌گیری سریع، به‌دنبال تمرکز بر حدس زدن‌های آگاهانه باشید.
۴ـ مهارت حل مسئله به‌طرز چشم‌گیری در شما تقویت می‌شود.
مهارت و توانایی حل مسئله یکی دیگر از اساسی‌ترین ابعاد تقویت تفکر انتقادی است که مجموعه‌ای از تحلیل مسئله، ارائه راه‌حل، پیاده‌سازی آن و درنهایت ارزیابی طرح پایانی را دربرمی‌گیرد. امروزه اکثر مدیران به‌دنبال کارکنانی هستند که مهارت حل مسئله را به‌خوبی بلد باشند. چراکه این مهارت در تفکر انتقادی بسیار حائز اهمیت است. برای پیش بردن فرآیند تفکر انتقادی به‌صورت اثربخش، لازم است تا در مرحله‌ی آخر راه حل خود را ارائه دهید و خودتان تولیدکننده یک ایده یا راه جدید برای حل مشکل باشید.
در این صورت است که تقویت تفکر انتقادی کامل‌تر می‌شود. علاوه‌بر آن بهترین کار برای حل مسئله دانستن دقیق خود مسئله است که شما باید قادر باشید تمام اقدامات برای حل آن را شناسایی نمایید. به‌طوری‌که بتوانید تشخیص دهید مسئله از نوع حل شدنی است یا حل نشدنی. به عبارت دقیق‌تر برخی از چالش‌ها و مشکلات هستند که کنترل آن‌ها دست شما نیست و تفکر و پیدا کردن راه‌حل، اتلاف وقتی بیش نیست.
بدین جهت باید آن‌ها را کنار بگذارید و بر روی مشکلاتی تأمل نمایید که بر روی آن‌ها کنترل بیشتری دارید. بنابراین به‌دنبال جمع‌آوری اطلاعات و داده‌ها باشید و در مرحله بعدی آن‌ها را ارزیابی کرده و محدودیت‌ها را مشخص کنید و ببینید در کوتاه‌مدت و یا بلندمدت نتایج چگونه خواهند بود. همچنین زمان و هزینه و … را حتما درنظر داشته باشید و سپس راه‌حل را ارائه دهید. توجه کنید که اگر راه‌حل‌های جایگزینی داشته باشید بهتر می‌توانید در شرایط بحرانی اقدام نمایید. پس حتماً راه‌حل‌های جایگزین را بر اساس سه مؤلفه روش جمع‌آوری داده، آنالیز، نتیجه حاصل از آنالیز انتخاب نمایید.
مطلب مرتبط: گام‌های مؤثر برای تقویت مهارت حل مسئله در محیط کار
۵ـ پرورش تفکر خلاق و دید روشنفکرانه
بدون شک خلاقیت مهارتی است که به مرور زمان قابل تقویت است و در هر موقعیت، سطح تجربه و صنعتی ارزشمند را دارا است. تقویت تفکر انتقادی معمولاً با خلاقیت همراه است. پیدا کردن چهارچوب‌های رفتاری مختلف برای یک موضوع خاص یا ارائه راه‌حل‌های جدید برای بررسی مسائل، نوعی تفکر انتقادی به‌شمار می‌آید. ارائه راه‌حل خلاقانه برای یک مشکل تنها شامل داشتن ایده‌های جدید نیست، بلکه ایده‌های جدید باید مفید، موثر و مرتبط با کار موردنظر باشند.
افکار سنجشگرانه و روشنفکرانه در ارزیابی ایده‌های جدید، انتخاب بهترین‌ها و درصورت لزوم اصلاح آن‌ها نقش اساسی دارند. بدین سبب برای اینکه بتوانید ادعا کنید که شما دارای تفکر انتقادی هستید، باید نگاه روشنفکرانه‌ای در رفتار و اعمال خود داشته باشید. زیرا بخش جدانشدنی از این تفکر کنار گذاشتن هر نوع پیش فرض و یا قضاوت درمورد اطلاعات و داده‌ها است.
بنابراین حتماً برای داشتن مهارت تفکر خلاق و دید روشنفکرانه در تفکر انتقادی باید هرگونه تعصب و جانبداری در تجزیه‌وتحلیل داده‌ها و ارائه ایده‌ها را کنار بگذارید. علاوه‌بر این توانایی کشف الگوهای خاص از اطلاعات و ایجاد ارتباط انتزاعی میان داده‌های نامربوط، تفکر انتقادی شما را بهبود خواهد بخشید.
پیشنهاد ویژه: تست تفکر انتقادی واتسون-گلیزر
سخن نهایی
تفکر انتقادی روشی برای تفکر درمورد موضوعات ویژه در یک زمان خاص است و موضوعی نیست که یک‌باره آن را یاد بگیریم و بتوانیم در تمام موقعیت‌ها به همان شکل از آن استفاده نماییم. بنابراین برای تقویت تفکر انتقادی، باید اطلاعات را از منابع مختلف جمع‌آوری نمود و آن‌ها را موردبررسی و ارزیابی قرار داد تا به بهترین نتایج ممکن در هر موقعیتی دست یافت.
تفکر انتقادی همانند همه‌ی مهارت‌ها بسیار مهم است و اگر ضعفی در این مورد دارید حتماً در تقویت آن کوشا و جدی باشید. همواره به یاد داشته باشید که در کنار این مهارت خلاقیتتان نیز افزایش پیدا خواهد یافت. همچنین مهارت ارتباطی شما گسترش پیدا کرده و همدلی نیز به طرز قابل توجهی افزایش می‌یابد.
