در سال‌های اخیر توجه به موضوعات بی‌عدالتی و تبعیض در محیط کار و اثرات و پیامدهای آن‌ها همچون پرخاشگری، رفتارهای منحرف، انتقام‌جویی در محیط کار و مقابله با آن‌ها توجه بسیاری را به خود جلب کرده‌اند. درک و فهم عدالت در سازمان‌ها به‌عنوان یکی از فاکتورهای اساسی مقابله با بروز رفتارهای پرخاشگرایانه است. زیرا هنگامی‌که افراد احساس می‌کنند در سازمان با آن‌ها به‌صورت غیرمنصفانه رفتار می‌شود، رفتارهای پرخاشگرانه یا رفتارهایی که از طریق آن اشخاص به دیگر همکاران خود صدمه می‌زنند را نشان می‌دهند. یا هنگامی‌که فرد در توزیع پیامدها در سازمان احساس بی‌عدالتی می‌کند به‌طور منفی نسبت به آن پیامد خاص واکنش نشان می‌دهد که درنتیجه عکس‌العمل منفی فرد متوجه کل سازمان خواهد شد.
مشاهده رفتارهای ناعادلانه از سمت مدیران یا سایر افراد صاحب اختیار و قدرت در سازمان موجب می‌گردد تا فرد به‌طور منفی نسبت به مدیر و یا مسئول خود که شاهد رفتار ناعادلانه وی بوده است عکس‌العمل نشان دهد و به روش‌های مختلف نارضایتی خودش را از او ابراز کند که درنتیجه تعهد کمتر و نگرش منفی نسبت به آن مدیر پیدا خواهد کرد. بنابراین زمانی‌که کارمندان در سازمان با بی‌عدالتی مواجه می‌شوند، درصدد انتقام‌جویی و مقابله با آن برمی‌آیند و با انجام این اقدامات دچار تبعیض در محیط کار خواهند شد.
تبعیض در محیط کار از کجا نشأت می‌گیرد؟
منظور از تبعیض چیست؟ چرا تبعیض در محیط کار به وجود می‌آید؟ آیا شما هم تاکنون تبعیض را در محیط کارتان تجربه کرده‌اید؟ وجود تبعیض در محیط کار چگونه باعث استرس می‌شود؟ تبعیض موقعیتی است که اشخاص دربرابر نقش‌ها و موقعیت‌های برابر، از مزایای اجتماعی نابرابر برخوردار شده و برخی بدون اینکه برتری داشته باشند بر دیگران برتری داده می‌شوند که از انواع آن می‌توان به تبعیض نژادی، تبعیض جنسیتی، تبعیض مذهبی و تبعیض سنی اشاره کرد.
در شرایط تبعیض، فرصت تحرک اجتماعی یکسان برای افراد وجود ندارد و افراد در آموزش یا انتخاب شغل مناسب، شرایط نابرابری دارند. وجود تبعیض در سازمان به‌معنای طرفداری از یک فرد در محل کار، نه به‌دلیل کارش که به نحواحسن انجام داده، بلکه به‌خاطر دلایل غیرکاری و حاشیه‌ای است. بسیاری از افراد شاهد تبعیض در محل کار خود بوده‌اند که گاهی این استثنا قائل شدن و تبعیض دلیل ساده‌ای دارد. به‌طوری‌که گاهی یکی از همکاران بیشتر از سایرین موردعلاقه‌ی رئیس است و معمولا پروژه‌های مهم‌تر به او سپرده می‌شوند. یا گاهی ممکن است بسیاری از افراد از کار کردن با دوستان و آشنایان خود در یک محیط کاری لذت ببرند که درنتیجه با پارتی‌بازی دست آن‌ها را در سازمان یا شرکت خودشان بند می‌کنند.
تبعیض در محیط کار؛ پدیده رایج کسب‌وکارهای امروز
با اینکه جانبداری و فرق گذاشتن بین کارمندان کار درستی نیست، اما متأسفانه باید بگوییم که تبعیض بین کارمندان، یک پدیده رایج در محل کار به‌شمار می‌رود. مردم معمولا از کار کردن در کنار دوستان خود لذت می‌برند که درنتیجه همین تمایل، شاهد طرفداری و تبعیض در محل کار هستیم. تأثیرات این سیاست در محل کار منفی هستند و می‌توانند قواعد و اخلاقیات کارکنان را نابود کنند. همچنین رفتار دوگانه رئیس با کارمندان خود، حس نارضایتی را در آن‌ها ایجاد می‌کند که موجب صدمه به عملکرد تیم‌کاری می‌شود. اگر رئیس فرصت درخشش و نشان دادن توانایی را برای تمام کارمندانش به‌وجود نیاورد، درواقع فرصت رشد سازمان خود را از دست داده و در طولانی‌مدت موجب زیان و خسارت و از دست رفتن سرمایه خواهد شد که می‌تواند اثرات زیان‌باری بر محیط کاری بگذارد.
مطلب مرتبط: نشانه‌های ضعف در مدیریت و چگونگی تبدیل آن‌ها به نقاط قوت
تبعیض در محیط کار چه پیامدهای منفی به جای می‌گذارد؟
اغلب افراد اخلالگر در نهان، احساس کمبود کرده و تصور می‌کنند که از سوی افراد شایسته و خلاق مورد تهدید قرار گرفته‌اند. یا در سطحی هستند که در آن از تبعیض در مقابل گروه‌های دیگر نفع برده و با سرسختی از امتیاز‌شان هرچند که ناعادلانه باشد، محافظت می‌نمایند. درک این تهدید باعث خواهد شد که افراد در ذهن خودشان هر عمل، رفتار یا هر تهمتی را هدفی برای تخریب شخص موردنظر به‌کار بگیرند. با اینکه انجام این کار در سازمان به شکل کلی غیرقانونی نیست، اما درصورتی‌که دلیل اصلی آن مربوط به تبعیض نژادی، سنی، جنسیتی، دینی، ملیت فرد و … باشد به یک مسئله غیرقانونی تبدیل خواهد شد. بنابراین تا زمانی‌که مدیران بر اساس دلایل تبعیضی تصمیم درستی نگیرند، منجربه ایجاد جو ناعادلانه و درنتیجه پیامدهای منفی در محیط کاری خواهند شد.
امنیت شغلی کارمندان خدشه‌دار می‌شود
عدم وجود رفتار انسانی یا آزار جنسی در محیط کار می‌تواند شامل آزار و اذیت جسمی، کلامی، آزار غیرکلامی و روانی، رفتارهای تحقیرآمیز، توهین‌آمیز، تهدیدکننده و یا بدرفتاری‌های مکرر توسط کارمندان دیگر باشد که تحمل این‌گونه رفتارهای سمی بسیار برای سلامت فرد مضر هستند. یا اگر مدیری یکی از کارمندانش را که نسبت به تهاجمات جنسی خود سازگار است را بخواهد به دیگران ترجیح بدهد، شاهد نوعی از تبعیض یا آزار جنسی در کار خواهیم بود. مثلا اگر مدیری بخواهد پروژه‌های بهتر و مزایای شغلی را در اختیار یک کارمندی قرار بدهد که نسبت به تهاجمات جنسی خودش مقاومت نمی‌کند، یعنی قانون را زیر پا گذاشته است و موجب ایجاد تبعیض در سازمان خواهد شد. همچنین اذیت و آزار جنسی در محیط کاری علاوه‌بر اینکه بر روح و روان کارمندان تأثیر می‌گذارد، موجب کاهش کارایی فرد نیز می‌گردد.
مطلب مرتبط: ۶ توصیه مهم برای پیشگیری و مقابله با آزار جنسی در محیط کار
کارمندان ناامید و دلسرد می‌شوند
یکی از نمونه‌های بارز وجود تبعیض در محیط کار قدرنشناسی یا نادیده گرفتن استعدادها، زحمات و تلاش‌های افراد است. بدون شک هر شغلی باید برای شخص عزت‌نفس را به‌همراه داشته باشد تا شخص از انجام آن کار احساس خوبی به دست آورد. نقش مدیریت در این رابطه کاملا پررنگ است که البته ممکن است مدیر سازمان از قابلیت‌ها و مهارت‌های مدیریتی لازم برخوردار نباشد. به‌طوری‌که اگر یک مدیر یا سرپرست بخواهد به جانبداری برخی از کارمندانش نسبت به کارمندان دیگر خود ادامه بدهد، احتمال دارد که از استعدادها و مهارت‌های برخی از نیروهای خود غافل شود.
درنتیجه باعث خواهد شد که به‌جای بهبود عملکرد کارکنان خود، بهره‌وری و کیفیت کار آن‌ها نیز پایین بیاید. این کار می‌تواند منجربه دادن مسئولیت‌های مهم به افرادی شود که هنوز آماده انجام آن‌ها نیستند و درنتیجه موجب گسترش تبعیض در سازمان می‌گردد.
مطلب مرتبط: چگونه جبران خدمات کارمندان بهره‌وری سازمان را افزایش می‌دهد؟
گسترش احساس نفرت و حسادت در محیط کار
در سازمان‌ها شایع‌ترین وضعیت در بروز حسادت و نفرت شغلی، این است که بیشتر اشخاص از بیان مستقیم مشکلات اجتناب می‌کنند و به روش‌هایی غیرمستقیم مانع از پیشرفت در کار همکارانشان می‌شوند. گاهی فرق گذاشتن بین کارمندان می‌تواند حس تنفر را نسبت به کارفرما و مدیری که این کار را انجام می‌دهد، به‌وجود بیاورد. معمولا این حسادت و زیرآب‌زنی نسبت به کارمندانی که از مزایای فامیلی و پارتی بازی نیز استفاده می‌کنند پررنگ‌تر است.
گاهی هم حسادت در برخی اشخاص به‌دلیل نداشتن عزت نفس و نارضایتی از شرایط کنونی ایجاد می‌گردد که نحوه برخورد با همکار حسود را نیز به چالشی بزرگ‌تر تبدیل می‌کند. در بسیاری از موارد بدون آنکه در اولین برخورد با همکاران، اشتباهی از شما سر بزند، رفتارهای حسادت آمیز در آن‌ها ظاهر شده و منجربه تبعیض خواهد شد.
مطلب مرتبط: ۶ اقدام مؤثر برای مدیریت حسادت در محیط کار
استعفا دادن کارمندان
استعفا به‌معنای کناره‌گیری از موقعیت شغلی است. در یک سازمان با استخدام هر نیروی جدید، درحقیقت روی شخص موردنظر سرمایه‌گذاری می‌شود. بنابراین استعفای آن کارمند، به منزله‌ی تخریب برنامه‌ی سرمایه‌گذاری انجام شده در سازمان خواهد بود و شرکت ناچار است تا فرد دیگری را برای سمت استعفا داده شده، به‌کار بگیرد. در سازمان‌ها نیز اگر به کارمندان خاصی توجه شود، موجب دلسردی سایر کارمندان شده و تصمیم به استعفا خواهند گرفت.
همچنین استخدام افراد بی‌کفایت نیز به‌نوعی به‌منزله ایجاد تبعیض در سازمان است که بها دادن به چنین افرادی اوضاع را بدتر کرده و افراد شایسته‌ی سازمان را بی‌انگیزه می‌کند و درنتیجه همان کارمندان توانمند استعفا می‌دهند. بنابراین اگر این کار به حد بالایی از تنفر برسد، سازمان در خطر از دست دادن کارمندان بسیار خوبی قرار خواهد گرفت. زیرا کارمندان هرگز در این شرایط دوست ندارند در محیطی کار کنند که تلاش‌هایشان تباه شده و فقط افراد خاصی از مزایای کاری و پاداش بهره‌مند شوند.
مطلب مرتبط: چرا کارمندان توانمند را از دست می‌دهیم؟
قوانین و مقررات سازمانی جدی گرفته نمی‌شوند
متأسفانه رئیسی که بی‌خیال است و گمان می‌کند که مرتکب هیچ‌گونه اشتباهی نمی‌شود، دارای یک ناهنجاری است و بودن در چنین سازمان یا شرکتی به‌منزله‌ی بودن در یک محیط کار سمی است. زیرا مدیر و رئیس می‌تواند تأثیر بسیاری بر روی فرهنگ سازمانی داشته باشد و منجربه گسترش یا مقابله با تبعیض در محیط کار شود. چنین مدیرانی معتقدند که هرگز قوانین درمورد آن‌ها اعمال نخواهد شد و هرگونه که دوست داشته باشند، می‌توانند کارشان را انجام بدهند. حتی از نظر آن‌ها هیچ‌گونه اشکالی وجود ندارد که از دیگران انتظار داشته باشند تا به بهترین نحو عمل نمایند. قطعا در جهان امروز وجود چنین رئیس یا مدیر بی‌خیالی بسیار خطرناک است. زیرا وقتی‌که این‌گونه افراد هیچ‌گونه قوانین و استانداردهای سطح بالا را رعایت نمی‌کنند، به‌راحتی می‌توانند به بالاترین سطح قدرت برسند و باعث ترویج تبعیض کاری شوند.
افزایش هرج‌ومرج در محیط کار
فرق گذاشتن بین کارمندان زمانی رخ می‌دهد که مدیران و مسئولان سازمان‌ها براساس ویژگی‌ها و شرایط محافظت‌شده و خاص کارمندان، اقدام به تصمیم‌گیری چنین کاری کنند. اگر تصمیمی که مدیر می‌گیرد بر اساس ویژگی‌های خاص فرد ازجمله جنسیت، نژاد و یا مذهب کارمند خود باشد، صددرصد این کار غیرقانونی به حساب می‌آید. مثلا هنگامی‌که یک مدیر از ترفیع رتبه کارکنانش اجتناب کند و یا پروژه‌های پول‌ساز را فقط به کارکنان جوان‌تر یا محبوب‌تر خود بدهد. یا حتی ممکن است پس از اینکه یک کارمند از تبعیض در محل کار شکایت کرده باشد، مدیری بخواهد نسبت به وی تصمیمات منفی بگیرد. مثلا بخواهد ساعت‌های کاری فرد موردنظر را کم کند و یا پروژه‌های خوبی را به وی ندهد و طرفدار کسانی باشد که تاکنون از تبعیض درون شرکتی هرگز شکایت نکرده‌اند.
کاهش کیفیت عملکرد و بهره‌وری
از بین نمونه‌های تبعیض در محیط کار، اضافهکاری یکی از مهم‌ترین آن‌ها است. با وجود اینکه اضافهکاری می‌تواند باعث تسریع انجام امور، کسب نتایج بهتر و دریافت حقوق و دستمزد بالاتر شود، اما اضافهکاری مداوم ممکن است موجب احساس خستگی و فرسودگی شغلی شده و زمینه‌ای را برای بروز استرس نیز فراهم نماید. گاهی برخی از مدیران، افراد متفاوتی را تحت‌فشار کاری قرار می‌دهند و به وی حجم کار بیش‌ازحدی می‌سپارند. کارمندی که احساس کند در یک روز خاص، بیشتر از همکاران دیگرش کار می‌کند و با این‌حال عملکرد مؤثری ندارد هرگز نمی‌تواند انتظاری که از خودش دارد را برآورده کند. زمانی‌که فرد به سطح عملکرد بهینه‌اش نرسد، ممکن است به قابلیت‌هایش شک کرده و دائماً بابت استانداردهای انجام کار نگران باشد که در چنین شرایطی حتی اگرهم کار در مهلت زمانی مقرر به پایان برسد، معمولاً فاقد کیفیت لازم بوده و سبب آسیب به عملکرد سازمان خواهد شد.
۵ راهکار مقابله با تبعیض در محیط کار
در برخی از موارد بسیاری از کارکنان هنگام رویارویی با چنین تبعیض‌هایی گمان می‌کنند که باید در سکوت رنج بکشند یا کار خودشان را ترک کنند. درحالی‌که راه‌هایی برای مقابله با تبعیض در محیط کار وجود دارند که برای کاهش اثرات این دسته از عوامل استرس‌زا لازم است به کارکنان یادآور شوید که آن‌ها نیز انسان هستند و محال است بتوانند مثل یک ربات، همواره در سطح بهینه عمل نمایند.
۱ـ به‌طور شفاف با رئیس خود صحبت کنید
همان‌طورکه درمورد بسیاری از مشکلات دیگر در ارتباط با همکارانتان می‌توانید با مدیرتان صحبت کنید، در رابطه با مسائل تبعیض‌آمیزی که موجب آزارتان شده‌اند نیز می‌توانید با او جلسه‌ای تشکیل داده و مشکلاتتان را مطرح نمایید. یا اگر سرپرستتان بخشی از مشکل است و رفتارهای تبعیض‌آمیزی از خود نشان می‌دهد، می‌توانید این مشکل را با مدیر خود درمیان بگذارید. شاید صحبت کردن با مدیرتان درمورد موضوعات شخصی کار چندان آسانی نباشد، اما برای حفظ آرامش خودتان باید تمام تلاشتان را به‌کار بگیرید. درحقیقت مدیران در مواجهه با راه‌حل‌های پیشنهادی برای رفع تبعیض در محل کار می‌توانند واکنش به مراتب بهتری را ارائه بدهند.
۲ـ با مشکل به‌صورت مستقیم برخورد کنید
گاهی اوقات برخورد مستقیم با مشکلات می‌تواند مقابله با آن‌ها را برای هر فردی آسان‌تر کند. اگر یکی از همکاران شما اظهارنظرهای نامناسبی در محیط کار داشته باشد، به‌راحتی می‌توانید به او بگویید که از چنین اقداماتی به هیچ‌وجه استقبال نمی‌کنید و تکرار چنین برخوردی حتما او را از ادامه کارش باز خواهد داشت. شاید همکارانتان به این یادآوری نیاز داشته باشند که حتی اظهارنظرهای کوچک و به‌ظاهر بی‌اهمیت آنان نیز می‌تواند اثرات بزرگی را به‌دنبال داشته باشند. درنتیجه این برخورد شما باعث خواهد شد تا آن‌ها در آینده و درمورد رفتارشان با دیگران، دقت بیشتری را به‌کار بگیرند.
۳ـ به‌صورت رسمی شکایت کنید
برای مقابله با رفتارهای تبعیض‌آمیز در محل کارتان بهتر است از روش‌های قانونی مناسبی استفاده نمایید. زیرا تمام دانش و اطلاعاتتان درمورد قوانین‌کاری، در این نقطه به مرحله اجرا رسیده و گزارش دادن موضوع به مدیریت یا بخش منابع انسانی می‌تواند جدیت شما را در رابطه با انجام شکایت رسمی نشان دهد. درمورد مشکلات اتفاق افتاده، گزارش کتبی بخواهید تا به آن‌ها ثابت شود که برای پیگیری اتهام تبعیض در محیط کار خود جدی هستید.
همچنین نسخه‌هایی از اسنادومدارک مربوط به اتفاق را نیز به آن‌ها ارائه دهید تا اشتباهات رهبری خود را پذیرفته و به شکایات شما رسیدگی نمایند. با وجود این کار، حتی اگر هم نتوانید به‌صورت قانونی شکایت کنید، بهتر است با یک مشاور حقوقی در این‌باره صحبت کنید. چراکه مقابله با همکاران و کارفرمایان برای حذف رفتارهای تبعیض‌آمیز آنان کار چندان آسانی نیست.
۴ـ نه گفتن را یاد بگیرید
اگر در موقعیت تبعیض‌آمیزی قرار گرفته‌اید که چندان برایتان خوشایند نیست، بهتر است دست‌به‌کار شده و به نه گفتن اتکا کنید. مثلا زمانی‌که مدیرتان به شما پروژه‌ای ساده را پیشنهاد می‌دهد، به او بگویید که سرتان شلوغ است. یا وقتی رئیستان می‌خواهد بدون افزایش حقوق، ساعات کاریتان را بیش‌ازحد افزایش بدهد، نه بگویید و از حق‌وحقوق خودتان در برابر تبعیض دفاع نمایید.
مطلب مرتبط: چگونه همیشه با همهچیز موافق نباشیم؟
۵ـ همهچیز را مستند کنید
اغلب تبعیض در سازمان‌ها به‌صورت غیرمستقیم، نامحسوس و به مرور زمان اتفاق می‌افتند. ممکن است در ابتدا یا در زمان وقوع آن اتفاق مطمئن نباشید که چگونه اقدامات همکار یا سرپرست محل کارتان را تفسیر کرده و در برابر آن‌ها واکنش نشان دهید. از این‌جهت می‌توانید وقایع پیرامون را که موجب آ‌زارواذیتتان می‌شوند، به‌صورت دقیق بررسی و مستند کنید. مثلا اگر احساس می‌کنید که مدیریت درمورد وظایف خود نسبت به کارکنان دیگر یا ارتقای شغلی آنان، رفتار تبعیض‌آمیزی دارد، حتما نظرات تبعیض‌آمیز همیشگی وی را یادداشت نمایید.
پیشنهاد: ۸ پیامد مهم تبعیض جنسیتی در محیط کار
سخن نهایی
درصورت مشاهده تبعیض در محیط کار سعی داشته باشید تا دلیل این رفتارهای جانب‌دارانه و طرفداری‌ها را متوجه شوید. چراکه دانستن این موارد می‌تواند به شما در تعیین قانونی بودن یا نبودن این رفتارها در محیط کار کمک نماید و تنها با ذکر کردن چنین موضوعی برای مدیران یک سازمان می‌توان مشکل را حل نمود. ما در این مقاله راهکارهایی را برای شما ارائه دادیم تا با استفاده از آن‌ها بتوانید از حقوق خود در محیط کار آگاه شوید. همچنین برای مقابله با رفتارهای تبعیض‌آمیز نیز اقداماتی لازم را شرح دادیم تا با به‌کارگیری آن‌ها هم بتوانید از تخریب موقعیت شغلی‌تان توسط همکاران یا کارفرمایان دیگر جلوگیری نمایید.
۲ دیدگاه. دیدگاه تازه ای بنویسید
این مقاله احتمالا از یه مقاله خارجی کپی شده، چون نویسنده انگار نمیدونه توی ایران چه خبره، برای کدوم مدیر (البته غیر از بخش خصوصی) مهمه که نیروی خبره را از دست میده یا راندمان کاری پایین میاد؟
بنده به عنوان مسئول شیفت کاری برگه ای را برای انجام کار به تابلو زده بودم و پرسنلی که باید این کار را انجام می‌داد به محض دیدنش برگه را پیش پرسنل دیگه پاره کرد و در نهایت بنده را برکنار کردند.
پیش مدیر و معاون اجرایی و همه و همه هم رفتم ولی نشد.
دلیلش هم این بود که این آقا با مدیر بنده میرفتن شکار و تفریح و البته این پرسنل کارِ گارسون را برای مدیر انجام میده
با هر حال مقاله ی خوبی بود
بسیار متأسفیم بابت اتفاق ناخوشایندی که تجربه کردین. اما همون‌طور که خودتون اشاره کردین حتما استثنا هم وجود داره و صد البته این مقالات به این منظور نوشته میشن که کمتر شاهد این اتفاقات باشیم. سپاس از زمانی که برای مطالعه این مقاله اختصاص دادین.