اگر به فکر موفقیت فرزندان خود هستید این مقاله می‌تواند تحول عظیمی را در زندگی شما و فرزندانتان ایجاد کند. شاید بپرسید چگونه؟ قطعا اگر محتوایی با عنوان نقش هوش هیجانی در موفقیت تحصیلی را جستجو کرده‌اید شما خود راز موفقیت را پیدا کرده‌اید .اما شاید تنها به گوشه‌ای از اهمیت این راز واقف باشید. تابه‌حال وارد جمعی شده‌اید که شخصی در آن جمع بدرخشد و همه انسان‌ها به او حس خوبی داشته باشند؟ از قدیم معروف است که بزرگ‌ترین تجارت تصاحب قلب انسان‌هاست. اما چه کسانی چنین توانایی را دارند و چگونه از این توانایی بهره می‌برند؟ هوش هیجانی شاه کلید موفقیت و محبوبیت است؟ آیا هوش هیجانی در موفقیت تحصیلی و موفقیت شغلی نقش مؤثری دارد؟ و به‌راستی هوش هیجانی چگونه شانس موفقیت تحصیلی کودکان ما را افزایش می‌دهد؟
اگر به دنبال پاسخ سؤال‌های خود هستید تا انتهای مقاله همراه ما باشید.
کدام‌یک در موفقیت تحصیلی فرد مؤثرتر است؟ هوش عمومی یا هوش هیجانی؟
هوش عمومی بر اساس تعریف سنتی خود مدت‌ها به‌عنوان اصلی‌ترین عامل موفقیت و پیشرفت تحصیلی درنظر گرفته می‌شد. بیش‌از یک‌صد سال، بهره هوشی معیاری برای سنجش هوش فردی درنظر گرفته شده است. آزمون بهره هوشی تنها شاخص برای نشان دادن توانایی یادگیری شخص بود. روانشناسی معتقد است نمره‌های درسی، هوش‌بهر یا نتایج آزمون استعداد تحصیلی (SAT) علی‌رغم ارزش و اعتبار آن در میان عموم، نمی‌توانند قاطعانه پیش‌بینی کنند که چه کسی در زندگی موفق خواهد شد. علاوه‌بر این قاعده که هوش‌بهر پیش‌بینی کننده موفقیت است، استثناهای زیادی وجود دارد. در بهترین حالت هوش‌بهر حداکثر بیست درصد در پیش‌بینی موفقیت در زندگی سهم دارد، درحالی‌که هشتاد درصد باقی مانده به نیروهای دیگر مربوط می‌شود.
امروزه با تغییر در دیدگاه‌های نظری درخصوص عوامل تشکیل‌دهنده هوش، نمی‌توان آن را پیش‌بینی کننده موفقی برای پیشرفت تحصیلی محسوب نمود طرفداران هوش هیجانی بر این باورند که برای پیش‌بینی عملکرد فردی، هوش هیجانی نسبت به هوش عمومی توان بیشتری دارد و هوش هیجانی در موفقیت تحصیلی کفه ترازو را به نفع خود پایین می‌آورد.
چرا اثرگذاری هوش هیجانی در موفقیت تحصیلی بیشتر است؟
گاردنر روانشناس معروف، معتقد است یک نوع واحد و یکپارچه هوش نیست که موفقیت در زندگی را تضمین می‌کند، بلکه طیف وسیعی از هوش وجود دارد که سبب موفقیت فرد در حیطه‌های مختلف زندگی می‌شود. بنابراین دانستن اینکه شخصی فارغ‌التحصیل ممتازی است، تنها به این معنی است که او در جنبه‌هایی که با نمره سنجیده می‌شود بسیار موفق بوده است. اما درباره اینکه او به فرازونشیب‌های زندگی چه واکنشی نشان می‌دهد، چیزی به ما نمی‌گوید. در نظام آموزشی ما نیز این مشکل وجود دارد که صرفا بر توانایی تحصیلی تأکید می‌شود و هوش هیجانی یعنی مجموعه‌ای از صفاتی که بی‌اندازه در سرنوشت افراد اهمیت دارند، نادیده انگاشته می‌شود. چراکه توانمندی‌ها و شایستگی‌های اجتماعی و هیجانی از عوامل تعیین کننده و تأثیرگذار بر موفقیت تحصیلی محسوب می‌شوند.
طبق نظر برخی پژوهشگران عوامل تعیین کننده در پیشرفت تحصیلی عبارتنداز: هوش، محیط خانواده، سطح سواد والدین، ارتباط بین همسالان، انگیزش، مفهوم خود و سازش روانی. پژوهشگران بر ضرورت توجه به بررسی پیش‌بینی‌کننده‌های گسترده‌تر موفقیت تحصیلی تأکید کرده‌اند. برپایه‌ی همین نیاز، عوامل اجتماعی ـ اقتصادی، روابط همسالان، و ویژگی‌های آموزشگاه‌ها بررسی و هریک را به‌گونه‌ای با موفقیت تحصیلی مرتبط دانسته‌اند.
هوش هیجانی پیش‌بینی کننده موفقیت افراد است
ثمری و طهماسبی در طی تحقیقی در زمینه‌ی هوش هیجانی و پیشرفت تحصیلی به این نتیجه دست یافته‌اند که هوش عمومی فقط ۵۰ درصد پیشرفت تحصیلی را تبیین می‌کند. مطالعات انجام شده مبین نقش و اهمیت هوش هیجانی در شئون مختلف زندگی افراد اعم از تحصیل، شغل، محیط اجتماعی و سلامت روانی فرد است. بنابراین افراد با داشتن هوش عمومی متوسط و هوش هیجانی بالا خیلی موفق‌تر از کسانی هستند که هوش عمومی بالا و هوش هیجانی پایین دارند. پس هوش هیجانی پیش‌بینی‌کننده موفقیت افراد در زندگی و نحوه برخورد مناسب با زندگی است.
ورود به تست هوش هیجانی بار-ان Bar-On
هوش هیجانی چیست و چه نقشی در موفقیت تحصیلی دارد؟
هوش هیجانی یا همان EQ نوع دیگری از باهوش بودن است که به درک احساسات خود و دیگران برای تصمیم‌گیری مناسب در زندگی اشاره دارد. این هوش از پنج مؤلفه ۱۵ عاملی تشکیل شده است. به عبارتی اگر افراد تعداد بیشتری از این مؤلفه‌ها را در خود بیابند هوش هیجانی بالاتری دارند: ۱ـ مهارت‌های درون‌فردی ۲ـ مهارت‌های میان‌فردی ۳ـ سازگاری ۴ـ کنترل استرس ۵ـ خلق عمومی. شامل: استقلال، خودابرازی، عزت‌نفس، خودشکوفایی، خودآگاهی هیجانی، روابط بین‌فردی، مسئولیت‌پذیری اجتماعی، همدلی، قدرت حل‌مسئله، انعطاف‌پذیری، واقع‌گرایی، تحمل فشار روانی، کنترل تکانش، شادمانی و خوش‌بینی است.
هوش هیجانی مشخص می‌کند افراد در درک و ابراز وجود خود و درک دیگران و تعامل با آن‌ها، در کنار مدیریت خواسته‌ها و چالش‌های روزمره چقدر توانایی دارند. اما هوش هیجانی در موفقیت تحصیلی چه نقشی دارد؟
۱۲ کاربرد هوش هیجانی در موفقیت تحصیلی
۱ـ هوش هیجانی بالا با سلامت عمومی بالا رابطه مستقیم دارد
هوش هیجانی بالا باعث کاهش رفتارهای پرخطر مثل کشیدن سیگار در نوجوانان و کودکان می‌شود. ترینیداد (۲۰۰۱) ارتباط بین هوش هیجانی و مصرف الکل و مواد مخدر را در میان دانش‌آموزان دبیرستانی موردمطالعه قرار دادند. نتایج حاکی از همبستگی منفی هوش هیجانی با میزان مصرف بود. این احتمال وجود دارد که نوجوانانی که دارای هوش هیجانی بالایی هستند توانایی بیشتری جهت درک خواسته‌های دیگران دارند و به‌خوبی می‌توانند فشار همسالان را دریابند.
این توانایی‌ها منجربه مقاومت فزاینده دربرابر فشار همسالان جهت مصرف می‌گردد. ازطرفی هوش هیجانی بالا باعث کنش‌وری سلامت و سبک زندگی بهتر می‌شود. هوش هیجانی بالا سبب افزایش مهارت دانش آموزان در مدیریت هیجانات و درنتیجه بهزیستی بیشتر آن‌ها می‌شود و کنترل استرس و نحوه برخورد مناسب‌تر با اتفاقات ناگوار را به‌همراه دارد. درنتیجه سلامت عمومی بالاتری را در فرزندان پیش‌بینی و تضمین می‌کند.
۲ـ مهارت دانش‌آموزان در تنظیم هیجانی می‌تواند بر بهزیستی اجتماعی‌شان تأثیر بگذارد
در یک مطالعه بر روی نوجوانان دریافتند که نوجوانان ۱۵ ساله اسپانیایی که نمرات بالایی در درک و فهم هیجانات داشتند توسط دوستانشان بیشتر موردتوجه قرار گرفتند. بنابراین نه‌تنها هوش هیجانی در موفقیت تحصیلی بلکه در برقراری روابط سازنده نیز اثرگذار خواهد بود.
۳ـ هوش هیجانی در ادامه تحصیل و جلوگیری از ترک تحصیل بسیار مؤثر است
پارکر و همکاران (۲۰۰۶) میزان ترک تحصیل را در دانش آموزان موردمطالعه قرار دادند و مشاهده کردند که ادامه تحصیل به‌شکلی معنادار با میزان بالای شایستگی هیجانی و اجتماعی دانش‌آموزان در ارتباط است. برخورداری از هوش هیجانی بالا پیامدهای تحصیلی و اجتماعی مثبتی را در دانش‌آموزان پیش‌بینی می‌کند. برنامه‌های پیشگیری مبتنی بر یادگیری هیجانی و اجتماعی توانسته است منجربه تغییرات ارزشمند و مثبت در سطح مدارس گردد.
۴ـ قدرت همدلی بالاتر به کمک هوش هیجانی
هوش هیجانی بالاتر باعث درک بهتر احساسات انسان‌ها و درنتیجه همدلی مناسب‌تر با آن‌ها می‌شود. کسانی‌که قدرت همدلی بالاتری دارند به‌واسطه حس خوبی که به انسان‌ها منتقل می‌کنند قلب آن‌ها و حس وفاداریشان نسبت به خود را به‌دست می‌آورند. درنتیجه همیشه دشمنان کمتر و دوستان بیشتری دارند. آن‌ها اطلاعات کامل‌تر و مفیدتری از همکلاسی‌های خود می‌گیرند و اگر مطلبی را ندانند همه آماده هستند به آن‌ها آموزش دهند ازطرفی چون از تنش دور هستند پس از آرامش و تمرکز بیشتری برخوردارند و درنتیجه آمادگی یادگیری بالاتری نیز دارند. بنابراین هوش هیجانی در موفقیت تحصیلی این دانش آموزان بسیار مؤثر است.
مطلب مرتبط: ۸ پیشنهاد ویژه برای تقویت مهارت همدلی و درک متقابل
۵ـ آماده‌سازی افراد برای جایگاه مدیریت در آینده
یکی دیگر از اثرگذاری‌های هوش هیجانی در موفقیت تحصیلی آماده کردن افراد برای جایگاه‌های مدیریتی است. هیجانات عکس‌العمل‌های انسان را شکل می‌دهند و به همین جهت انسانی که می‌خواهد به موفقیت برسد باید سعی کند آن‌ها را تحت کنترل درآورد. این موضوع مهم است که انسان بتواند در شرایط ناراحتی و ناخشنودی واکنشی فوری انجام ندهد که موجب پشیمانی وی گردد. باید درنظر داشت که می‌توان با تسلط بر خود و مدیریت هیجان روابطی بهتر و مستحکم‌تر با دیگران ایجاد کرده و درک بهتری از حال دیگران را نیز دارا بود که موجب موفقیت بیشتر در زندگی و کمتر رنجاندن دیگران از خود می‌شود. درنتیجه افراد با هوش هیجانی بالاتر مدیرانی لایق و توانمند خواهند بود.
مطلب مرتبط: ۵ تکنیک استفاده از هوش هیجانی در محیط کار برای رسیدن به موفقیت شغلی
۶ـ قدرت حل‌مسئله بالا با هوش هیجانی بالا ارتباط مستقیم دارد
کودکانی که هوش هیجانی بالایی دارند به‌راحتی حل مسئله می‌کنند و مشکلات را از سر راه خود برمی‌دارند. آن‌ها هرگز منتظر ناجی نیستند و در هر موقعیتی بهترین عکس‌العمل را دارند.
۷ـ هوش هیجانی بالا به‌معنای روان‌رنجوری پایین‌تر و درنتیجه شادمانی بالاتر می‌شود
آدم‌های شاد و پرانرژی در هر جمعی موردپذیرش هستند. آن‌ها موفق‌تر عمل می‌کنند و لذت بیشتری از زندگی می‌برند. میزان مقاومتشان در برابر سختی‌ها، استرس و تنش بالاست.
۸ـ در کار تیمی موفق‌تر عمل می‌کنند
ازجمله کاربردهای هوش هیجانی در موفقیت تحصیلی افراد این است که کودکان با هوش هیجانی بالا در کارهای تیمی بسیار عالی و سازگار عمل می‌کنند. هوش هیجانی به آن‌ها کمک می‌کند که به درک روشن و بهتری از هیجانات و احساسات دیگران برسند.
مطلب مرتبط: چطور یک هم‌تیمی خوب باشیم؟
۹ـ تطبیق احساسات و رفتار با شرایط متفاوت
شاید بتوان گفت بهترین دستاورد هوش هیجانی بالا سازگاری احساسات و رفتارها با تغییر شرایط و موقعیت باشد. کودک شما درمقابل ندانستن سؤال می‌پرسد. همدلی می‌کند و ابراز محبت می‌نماید. درنتیجه همیشه با دوستان زیادی احاطه شده است و موردتوجه و محبوب است. چون می‌داند هر رفتاری را در چه موقعیتی بروز دهد.
۱۰ـ تحمل وسوسه‌ها و تأخیر در کسب لذت
کودکانی که هوش هیجانی بالایی دارند به‌راحتی توان بیشتری برای مقابله با وسوسه‌ها دارند و درنتیجه تعهد کاری بالاتر و موفقیت تحصیلی بیشتر و در آینده موفقیت شغلی را کسب می‌کنند. آن‌ها تلاش می‌کنند و می‌توانند هدف‌گذاری‌های طولانی‌مدت و موفق داشته باشند.
۱۱ـ توانمند در حل تعارضات
ممکن است افراد با هوش هیجانی بالا با تمام محبوبیتشان بازهم دچار تعارض با اطرافیان شوند اما نگران نباشید. آن‌ها به‌نحوی تعارضات را درک و حل می‌کنند که کمترین مشکل متوجهشان شود. این کودکان در شغل‌های آینده خود نیز به‌همین شکل رفتار می‌کنند.
۱۲ـ برقراری ارتباطات مؤثر
هوش هیجانی بالا نهایتا به ارتباط مؤثر ختم می‌شود و درنتیجه هوش هیجانی در موفقیت تحصیلی و بعدها موفقیت شغلی نیز تأثیرات بسیار زیادی دارد.
جدی نگرفتن هوش هیجانی در موفقیت تحصیلی چه عواقبی به همراه دارد؟
اگر هوش هیجانی جدی گرفته نشود، ارتباط انسان با اطرافیان به‌صورت قوی شکل نمی‌گیرد و روابط انسان با سایر افراد دچار خطر می‌شود. زیرا مرتب انسان رفتارهایی می‌کند که دیگران را از خود می‌رنجاند و دیگران در کنار وی احساس امنیت روانی نخواهند داشت. این افراد درحقیقت با رفتار خود ابتدا به دیگران آسیب می‌زنند. اما اگر دقیق‌تر بگوییم، آسیب اصلی به خود این افراد وارد می‌شود.
زیرا این افراد نمی‌توانند انسان‌های زیادی را دور خود جمع کرده و نگه دارند. حفظ روابط با سایرین به علت رفتارهای آزاردهنده برای این افراد بسیار سخت می‌شود. درنتیجه معلم، مدیر، همکلاسی‌ها و افراد جامعه در حال و آینده را از خود دور می‌کنند. این ارتباط بد با دیگران سبب آسیب به عزت‌نفس و اعتمادبه‌نفس فرد می‌شود و تمام کارایی فرزندتان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. همین جا تأثیر غیرقابل‌انکار هوش هیجانی در موفقیت تحصیلی را درک خواهید کرد.
از کجا بدانیم وضعیت هوش هیجانی فرزندمان چگونه است؟
هوش هیجانی در موفقیت تحصیلی فرزندتان نقش کمک کننده دارد یا باید تقویت شود؟
اگر می‌خواهید میزان هوش هیجانی فرزندان خود را بررسی و سپس برنامه‌ریزی کنید. بهترین تست در این زمینه تست هوش هیجانی بار-آن است. تست هوش هیجانی بار-آن که از آن به‌عنوان تست EQ، تست هوش عاطفی یا تست هوش احساسی نیز یاد می‌شود. به بررسی پانزده عامل هوش هیجانی می‌پردازد. این مدل مجموعه‌ای از شایستگی‌های هیجانی و اجتماعی مرتبط بهم را شرح می‌دهد و مشخص می‌کند که افراد در درک و ابراز وجود و درک دیگران و تعامل با آن‌ها در کنار مدیریت خواسته‌ها و چالش‌های روزمره چقدر توانمند هستند.
ورود به تست هوش هیجانی بار-آن Bar-On
آیا هوش هیجانی ذاتی است یا اکتسابی است؟
تا به اینجا فهمیدیم هوش هیجانی از سنگ وجودی فرزندان شما دُر می‌سازد و هوش هیجانی در موفقیت تحصیلی بسیار تأثیرگذار است. اما اگر فرزند ما از هوش هیجانی پایینی برخوردار بود آیا این پایان راه است؟
هوش هیجانی به‌صورت ذاتی در تمام افراد وجود دارد. اما تنها برخی از افراد به این نیروی بالقوه در خود پی می‌برند و آن را تقویت می‌کنند. به‌همین علت در مسیر موفقیت با شتاب بالاتری حرکت می‌کنند. اما این موضوع بدین معنا نیست که سایرین نمی‌توانند دارای این مهارت شوند. بلکه هر فردی می‌تواند این مهارت را با آموزش و تمرین در خود تقویت نماید. هر فردی می‌تواند با آموزش و تمرین هیجانات خود را به‌خوبی شناخته و میزان نقش و تأثیر هر یک را به‌خوبی بشناسد و روش‌های کنترل هریک را نیز در خود به‌خوبی تقویت نماید. با داشتن قابلیت و مهارت کنترل هیجانات می‌توان پیش‌بینی کرد که در هرموقعیتی، چه نوع هیجانی در فرد ایجاد شده و شدت آن به چه میزان خواهد بود و در برابر هر هیجانی واکنش انسان به چه صورتی بوده و این واکنش روی دیگران چه تأثیری و تا چه حدی خواهد داشت.
پیشنهاد: رشته تحصیلی مناسب من چیست؟
سخن آخر
امروزه اغلب پژوهش‌ها، سعی بر این دارند که میزان تأثیرگذاری هوش هیجانی و مؤلفه‌های آن را در جنبه‌های مختلف زندگی همچون ارتباط، تحصیل، شغل، زندگی و … مورد بررسی قرار دهند. هوش هیجانی، آخرین و جدیدترین تحول در زمینه‌های فهم ارتباط میان تعقل و هیجان است. مدارس و والدینی که هوش هیجانی و هوش شناختی را بهم متصل می‌کنند و به پیشرفت همگام و هماهنگ آن‌ها توجه دارند، می‌توانند سطح عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان را به‌طور معنی‌داری بهبود بخشند.
باتوجه به نقش تأثیرگذار مدارس بر رشد مهارت‌های اجتماعی و عاطفی دانش‌آموزان و اهمیت فراگیری این مهارت‌ها در افزایش توانمندی دانش‌آموزان در سازگاری مؤثرتر با خود و محیط و همچنین حساسیت ویژه دوره نوجوانی و تأثیرات پایدار این دوره بر شکل‌گیری شخصیت نوجوان، ضرورت توجه و آموزش سواد هیجانی و مهارت‌های هوش هیجانی در دوره دبیرستان روشن می‌گردد. امیدواریم توانسته باشیم شما را از ارتباط و نقش قوی و مهم هوش هیجانی در موفقیت تحصیلی آگاه و هوشیار کنیم. بذر وجود فرزندانتان دور از هر گزندی.
