هم‌اکنون مهم‌ترین دغدغه‌ی شما چیست؟ اینکه چگونه بهترین انتخاب رشته را انجام بدهم؟ یا چگونه با انتخاب درست و سنجیده آینده شغلی و اجتماعی خودم را تأمین کنم؟ علاقه یا بازار کار، استعداد یا مهارت یا موقعیت اجتماعی؟ کدام‌یک برای شما اولویت دارد؟ شما می‌دانید که کوچک‌ترین اشتباه در این زمینه باعث بهم خوردن برنامه‌ها و اهدافتان می‌شود.
انتخاب رشته دانشگاه یکی از مهم‌ترین انتخاب‌هایی است که فرد در طول زندگی مجبور به انجام آن است. زیرا انتخاب رشته می‌تواند در انتخاب شغل نقش تعیین کننده‌ای داشته باشد؛ شغلی که مسیر آینده ما را مشخص می‌کند و سال‌های آینده زندگیمان و میزان رضایتمان از زندگی را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. پس خیلی مهم است که بتوانیم شغلی انتخاب کنیم که در آینده علاقه‌مان را به آن از دست ندهیم و بازار کار مناسبی نیز داشته باشد. اما یکی از دوراهی‌های سختی که در مواجهه با انتخاب رشته با آن روبه‌رو می‌شویم بحث علاقه یا بازار کار است. مخصوصا در فشار وضعیت اقتصادی، این انتخاب می‌تواند مخاطره آمیزتر شود. پس انتخاب رشته باید واقع‌بینانه و مبتنی بر مجموعه‌ای از عوامل مهم و اثرگذار انجام شود.
اما واقعا انتخاب من باید کدام باشد؟ علاقه یا بازار کار؟
قبل از پاسخ به این سؤال باید اول مشخص کنید هدف شما چیست؟ بله هدف مهم‌ترین عامل برای ادامه تحصیل و انتخاب رشته است که خود شامل موارد زیر است:
- علاقه
- بازار کار و درآمد
- ترفیع مدرک تحصیلی
- مهاجرت
- موقعیت اجتماعی
در کنار این موارد برخی عوامل هم به‌عنوان عوامل محدود کننده در انتخاب رشته شناخته می‌شوند که شامل:
- استعدادهای یک فرد
- رتبه و تراز قبولی
- توانایی مالی
- خانواده
در ادامه تک‌تک این موارد را مورد بررسی قرار خواهیم داد.
تصور رایجی وجود دارد که می‌گوید افرادی که رشته موردعلاقه‌شان جزء رشتههای با بازار کار خوب است دیگر انتخاب رشته برای آن‌ها سخت نخواهد بود و آن‌ها با وارد شدن به رشته موردعلاقه‌شان درآمد خوبی نیز نصیبشان خواهد شد و حتما از شغلشان تا آخر عمر راضی هستند. اما چرا این تصور اشتباه است؟ در گام نخست باید ببینیم علاقه ما به یک رشته چطور پدید می‌آید؟
همان‌طور که گفته شد بسیاری از افراد در مقطعی از عمرشان فکر می‌کنند به یک رشته خاص علاقه‌مند هستند. اما وقتی وارد آن رشته شدند فهمیدند که آن رشته موردعلاقه آن‌ها نبوده و تحت هیچ شرایطی قادر به ادامه تحصیل نیستند. بسیار مهم است که بدانیم چرا این اتفاق می‌افتد و چه عواملی در به‌وجود آمدن علاقه کاذب ما به یک رشته مؤثر هستند؟ زمانی‌که این عوامل را بشناسیم راحت تر می‌توانیم علاقه کاذب و حقیقی‌مان به یک رشته را از یکدیگر تشخیص دهیم.
مطلب مرتبط: از کجا بفهمم در چه رشته‌ای استعداد دارم؟
چه عواملی ما را از مسیر درست انتخاب رشته منحرف می‌کنند؟
توجه افراطی به جایگاه اجتماعی یک شغل خاص
وقتی در یک جامعه افراد شاغل در یک صنف خاص موقعیت اجتماعی بالایی داشته باشند، ناخودآگاه علاقه مردم به آن شغل و رشتههای مرتبط با آن نیز بیشتر خواهد شد. چون یکی از نیازهای انسان، نیاز به مقبولیت از طرف جامعه است و چه بخواهیم چه نخواهیم نمی‌توانیم این نیاز را انکار کنیم. برای مثال هر سال دانش آموزان زیادی وارد رشته تجربی می‌شوند و کنکور تجربی می‌دهند و علاقه زیادی به این رشتههای زیرمجموعه آن دارند. اما بسیاری از آن‌ها فقط به‌خاطر احتمال به‌دست آوردن جایگاه اجتماعی خوب در آینده به این رشته علاقه پیدا می‌کنند.
این در حالی است که ارزش‌های جامعه همواره در حال تغییر کردن هستند. شاید رشته‌ای که اکنون دارای جایگاه اجتماعی بالایی است در چند سال آینده جایگاه خود را از دست بدهد. در این زمان کسانی‌که علاقه ظاهریشان به رشته به سبب جایگاه اجتماعی آن بوده است، علاقه خود را نسبت به رشته موردنظر از دست می‌دهند و این به‌معنای شکست در انتخاب رشته است.
تسلیم شدن دربرابر انتظارات اطرافیان
بسیاری از افراد از زمان کودکی با جملاتی از طرف خانواده روبه‌رو می‌شوند که باعث می‌گردد انتظارات آن‌ها از خود تحت‌تأثیر عمیق والدین قرار بگیرد. برخی از والدین خواهان این هستند که فرزندشان بدون توجه به علاقه یا بازار کار رشته موردنظر تنها راه آن‌ها را ادامه دهد و ناکامی‌هایشان را جبران کند یا آرزوهای بر باد رفته‌شان را تحقق بخشد. گاهی برچسب زدن به کودک نیز موجب می‌شود که نه‌تنها انتظارات خود او و خانواده‌اش سوگیری خاصی پیدا کنند، بلکه بار سنگین انتظارات آشنایان نیز به آن اضافه خواهد شد.
ما گاهی کودک خردسالمان را به‌خاطر کسب نمره بیست یا موفق شدن در یک آزمون تحصیلی تحسین می‌کنیم و به او برچسب باهوش یا نابغه را می‌زنیم. اما این اتفاق منجر می‌شود که کودک انتظارات افراطی از خود داشته باشد و به‌جای تلاش به نبوغ خود تکیه کند و استعدادهای دیگرش را فقط به این سبب که آن‌ها را نشناخته یا دیگران از آن غافل شده‌اند نادیده بگیرد.
مافیای کنکور
فارغ از بحث مهم علاقه یا بازار کار رشتههای مدنظرمان یکی از معضلات بزرگ انتخاب رشته در زمان کنکور این است که خیلی از مؤسسات صرفا برای تبلیغات و افزایش مخاطبان خود، مغازه رؤیا فروشی باز کرده‌اند! جایی که سعی می‌کنند با تبلیغات خود دانش آموزان بیشتری را به سمت رشتههای پرمخاطب بکشانند و رقابت بین آنان را بیشتر کنند تا خودشان بتوانند درآمد بیشتری داشته باشند. بدون توجه به اینکه علاقه واقعی آن دانش آموز چیست.
آواز دهل شنیدن از دور همیشه هم خوش نیست!
شنیدن راجع‌به یک رشته و تصور کردن خودمان در آن محیط با تجربه کردن آن از نزدیک خیلی تفاوت دارد. ازطرفی طبیعتا ما نمی‌توانیم تمام رشته‌ها را تجربه کنیم تا بفهمیم که آیا به آن رشته علاقه داریم؟ آیا توانایی تحمل سختی‌های آن را داریم؟ پس باید چیکار کنیم؟
یک راه خوب این است که سعی کنیم چند رشته موردنظرمان را انتخاب کنیم و راجع‌به آن‌ها از افرادی که در آن حوزه کار می‌کنند سؤال بپرسیم و تأکید کنیم ما را با سختی‌های شغلشان آشنا کنند، چون شنیدن از شخصی که سال‌های زیادی را در آن حرفه صرف کرده است خیلی به دید صحیح ما کمک می‌کند. امروزه به لطف فضای مجازی این کار راحت‌تر هم شده است. اگر رشته موردنظرمان قابلیت این را داشته باشد که بتوانیم هم‌زمان با تحصیل در محیط شغلی مرتبط با آن هم قرار بگیریم که چه بهتر. برای مثال اگر به کارهایی در حوزه کامپیوتر علاقه‌مندیم، سعی کنیم چند ساعتی را با کسی سپری کنیم که در این رشته یا رشتههای مرتبط در حال فعالیت و درآمدزایی است.
مطلب مرتبط: رشته تحصیلی مناسب من چیست؟
عدم شناخت توانمندی‌ها و استعدادهای خود
شخصیت ما انسان‌ها آن‌قدر پیچیده است که به همین راحتی نمی‌توانیم تمام ابعاد وجودی خودمان را بشناسیم. اما در فرآیند انتخاب رشته شناخت واقعی خودمان امری حیاتی است. نگران نباشید اکثر دانش آموزان ایرانی هرگز استعدادیابی نشدند و از حیطه علاقه‌مندی و توانایی‌های خود آگاهی ندارند و درصد بالایی فقط به‌دنبال پزشک یا مهندس شدن هستند بدون اینکه از استعداد و توانمندی خود آگاه باشند. آیا کسی که استعداد موسیقیایی بالایی دارد اما از خون می‌ترسد پزشک خوبی می‌شود؟ یا کسی که از طراحی متنفر است می‌تواند معمار یا طراح توانمندی شود؟ اصلا روحیات شما با کدام شغل تناسب دارد؟ اگر به یک ماهی بگویید پرواز کند می‌تواند؟ چقدر خود را می‌شناسید و از توانمندی‌های خود آگاه هستید؟
خلوت کردن و فکر کردن در تنهایی می‌تواند یکی از کارهای مؤثری باشد که بتوانیم خودمان و علایقمان را بهتر بشناسیم. اما این خلوت کردن به‌تنهایی کافی نیست و در این میان حتما نیاز به ابزارهای علمی و معتبری دارید تا به شناخت عمیق‌تری از خودتان برسید. آیا می‌دانید سال‌هاست تست‌های روانشناسی ابداع شده‌اند تا راهنمای شما در انتخاب مسیر درست‌تر باشند؟ اصلا با این تست‌ها آشنایی دارید؟ چقدر تست رغبت سنج شغلی هالند را می‌شناسید؟ واقعیت این است که بعضی تیپ‌های شخصیتی و رفتاری در بعضی رشته‌ها و شغل‌ها خیلی اذیت می‌شوند و در بعضی دیگر سازگارترند.
یکی از پرکاربردترین تست‌های موجود در این زمینه تست رغبت شغلی هالند است که می‌توانید از طریق این تست با رشته‌ها و مشاغلی آشنا شوید که هم به آن‌ها علاقه دارید هم متناسب با شخصیت و روحیه شما هستند.
ورود به تست رغبت شغلی هالند Holland
چگونه انتخاب رشته کنم؟
انتخاب کردن علاقه
من اگر رشته‌ای را که به آن علاقه‌مندم انتخاب کنم چه اتفاقی می‌افتد؟
طبیعتا به‌خاطر انگیزه درونی پیشرفت خوبی خواهم داشت. اما ازطرفی داشتن پول برای رفع اساسی‌ترین نیازهای زندگی لازم است و اگر درآمد آن شغل برای تأمین نیازهای مالی من کافی نباشد رضایت از زندگی هم کاهش می‌یابد و دیگر حتی آن کار هم لذت‌بخش نخواهد بود. ازطرفی اگر راجع‌به کاذب بودن علاقه‌مان به آن رشته هم به‌اندازه کافی اطلاعات کسب نکرده باشیم و بعد از وارد شدن به آن رشته بفهمیم آن‌قدرها هم به آن رشته علاقه نداشتیم بی‌تردید دیریازود سرخورده و دل‌زده می‌شویم.
انتخاب بازار کار
اگر رشته‌ای که بازار کار خوبی دارد انتخاب کنم چه اتفاقی می‌افتد؟
حتی رشته‌هایی که بازار کار خوبی دارند هم برای کسی که به آن رشته علاقه‌ای ندارد بازار کار خوبی ندارد! ازطرفی حتی اگر بتوانیم در آن رشته بازار کار خوبی پیدا کنیم باید سال‌ها کاری انجام دهیم که موردعلاقه ما نیست. پس چاره چیست؟!
اما بیایید با خانم آنجلا داکورث آشنا بشویم. ایشان یک‌سری تحقیقات در زمینه افراد موفق و دلیل موفقیتشان داشته است و کتابی به‌نام GRIT چاپ کرده است. در قسمتی از این کتاب راجع‌به بازار کار تجربه و تحقیق‌های خودش را نوشته است. خلاصه حرفهای او این است که هر کسی بتواند در رشته‌اش زمان بیشتری را دوام بیاورد و زمان بیشتری را در آن رشته صرف کسب مهارت کند به موفقیت و درآمد بیشتری نیز خواهد رسید.
به‌عبارتی خیلی مهم است که به یک رشته آن‌قدر علاقه داشته باشیم که بتوانیم سال‌های زیادی را صرف کسب مهارت و حرفهای شدن در آن کنیم. مثالی که برای این موضوع می‌زند مثال جالبی است. طبق تحقیقات اگر دو کودک را مشغول به انجام کاری کنیم، مثلا رنگ کردن یک نقاشی و به آن‌ها بگوییم که باید نقاشیشان را کاملا رنگ‌آمیزی کنند، آن کودکی که زودتر خسته می‌شود و نقاشیش را نیمه کاره رها می‌کند، حتی اگر ضریب هوشی‌اش هم از بچه دیگر بیشتر باشد، در آینده برای شغلش دچار مشکل بیشتری خواهد شد. درعوض بچه‌ای که حتی باوجود خستگی سعی می‌کند نقاشی را کامل رنگ‌آمیزی کند و پشتکار بیشتری دارد، حتی اگر ضریب هوشی‌اش هم کمتر باشد در کارش موفق‌تر خواهد شد و بازار کار بهتری نیز خواهد داشت.
مطلب مرتبط: تست هالند؛ تست شغل مناسب من
می‌توانیم این مثال را در زندگی خودمان هم پیاده کنیم.
مثلا اگر کسی یک رشته را دوست داشته باشد که در آن رشته بازار کار خوبی وجود ندارد، اما علاقه‌اش آن‌قدر زیاد باشد که بتواند سال‌های زیادی را صرف کسب مهارت در آن رشته کند درحالی‌که درآمد خوبی هم ندارد، پس از چند سال می‌تواند به درآمد خیلی خوبی برسد؟
در سال‌های گذشته بسیاری از افراد وارد رشتههای پردرآمد و با بازار کار خوب شدند. اما به‌دلیل عدم علاقه از دانشگاه انصراف دادند. هرساله تعداد کسانی که از رشته پزشکی انصراف می‌دهند کم نیست. خیلی از رشتههای مرتبط به کامپیوتر می‌توانند درآمدزایی بالایی داشته باشند، اما عده‌ی کثیری از فارغ‌التحصیلان این رشته بیکارند یا کارهای غیرمرتبط با رشته‌شان انجام می‌دهند، زیرا آن‌قدرها هم به رشته‌شان علاقه نداشتند تا بتوانند مهارت کافی را در آن به دست بیاورند.
مطلب مرتبط: آشنایی با پردرآمدترین رشتههای دانشگاهی در ایران
هدفم از انتخاب این رشته چیست؟
برای انتخاب رشته، هدفتان از ادامه تحصیل را باتوجه به موارد زیر مشخص کنید. به‌طورمثال به دنبال علاقه خود هستید یا صرفا کسب درآمد؟
علاقه:
همان‌طور که گفتیم در وهله اول به علاقه‌مندی‌های خود توجه داشته باشید. چراکه ادامه تحصیل در رشته‌ای که فرد به آن علاقه‌مند است، تأثیرات مثبتی را در زندگی به‌همراه دارد. به‌طوری‌که افرادی که در رشته موردعلاقه خود به تحصیل می‌پردازند، می‌توانند به موفقیت تحصیلی و شغلی دست پیدا کنند و احساس رضایت بیشتری از زندگی خود داشته باشند.
درواقع توجه به تأثیر علاقه در انتخاب رشته کنکور سراسری می‌تواند به شما کمک کند تا در مسیر خواسته‌های خود حرکت کنید و با سرعت بیشتری به اهداف خود دست یابید. تجربه ثابت کرده است که کار کردن در مسیر علاقه درنهایت به کسب درآمد و آینده شغلی مطلوب هم ختم می‌شود و رضایت شغلی و ارزشمندی فردی را در افراد بالا می‌برد. توجه به شرط علاقه در انتخاب رشته کنکور سراسری منجربه شکوفایی خلاقیت و ایجاد نوآوری شما خواهد شد. درواقع احتمال پیشرفت و موفقیت و همچنین شکوفایی خلاقیت شما در رشته‌ای که به آن علاقه دارید، بیشتر از سایر رشته‌هایی است که حتی برای مطالعه کردن سرفصل‌های امتحانی آن نیز بی‌انگیزه هستید.
اما موارد نادری وجود دارند که بدون علاقه توانسته باشند در شغلی موفق شوند و رضایت شغلی و شخصی هم داشته باشند. عدم علاقه باعث می‌شود که یک روز خسته شوید و آن کار را برای همیشه ترک کنید یا تحمل کنید و دچار افسردگی شغلی و ناکامی شوید. اما بدانید علاقه شرط لازم است اما کافی نیست. برای ورود و موفقیت در یک رشته تنها علاقه‌مندی کافی نیست و باید استعداد هم داشته باشید.
آینده شغلی:
اگر به‌دنبال آینده شغلی عالی هستید پس شما باید جنبه درآمدی رشته موردنظر را بررسی کنید. می‌توانید میانگین درآمد فارغ‌التحصیلان آن رشته را بررسی نمایید. توجه به درآمد نه‌تنها بد نیست. بلکه بسیار هم آینده‌نگرانه و عاقلانه است باتوجه به شرایط اقتصادی موجود بسیار مهم است که ما از درآمد و آینده شغلی رشته خود مطمئن شویم. اما باید بدانید که حتما در راستای توانایی و علایق شما باشد وگرنه توجه تنها به درآمد عواقب خوبی نخواهد داشت.
ترفیع مدرک تحصیلی:
اگر هدف شما از ادامه تحصیل تنها ارتقا مدرک تحصیلی است می‌توانید رشتههای مختلف را در دانشگاه‌های موردعلاقه‌تان بر حسب تراز و رتبه اولویت‌بندی کنید.
مهاجرت:
اگر هدف شما مهاجرت است باید از شرایط رشته‌ها و قوانین موجود اطلاعات کسب کنید.
مطلب مرتبط: بهترین رشتههای تحصیلی برای مهاجرت کدام‌اند؟
موقعیت اجتماعی:
بسیاری از افراد به‌دنبال موقعیت اجتماعی و اعتبار اجتماعی هستند. مشاغلی مثل معلمی، پرستاری، آتشنشانی، مددکاری و …
چگونه انتخاب رشته کنم وقتی رشته‌ها را نمی‌شناسم؟
جواب واضح است. باید در وهله‌ی اول به‌اندازه کافی اطلاعات درباره‌ی انواع رشته‌ها کسب کنید. اطلاعات دقیق و واقعی. اما چگونه؟
مشورت با دانشجویان، فارغ‌التحصیلان، مشاوران با اطلاعات به‌روز نه هر مشاوری و صاحبان مشاغل مختلف. از این افراد می‌توانید اطلاعاتی راجع‌به آینده شغلی، محیط کاری، محیط‌های دانشگاهی و…. را کسب کنید.
تا می‌توانید مطالعه کنید:
شما می‌توانید از طریق کتاب‌های معرفی مشاغل به‌صورت فردی اطلاعاتی راجع‌به رشتههای موردنظر خود کسب کنید. برای اطلاعات بیشتر می‌توانید به سایت استاد بانک و فصل آخر کتاب مشاوره شغلی دکتر شفیع آبادی مراجعه کنید. اما تعداد رشته‌ها بسیار است و نمی‌توانید قطعا تک‌تک رشته‌ها را بشناسید. پس اول خودتان را بشناسید و علایق و اهداف و استعدادهای خود را مشخص نمایید. سپس بر اساس آن‌ها چند رشته را انتخاب کنید و درباره آن‌ها تحقیق نمایید.
۶ نکته کنکوری یک انتخاب رشته حرفهای
۱ـ قبل از انتخاب رشته حتما با خانواده و مشاوران آگاه مشورت کنید.
۲ـ قبل از انتخاب رشته درباره جایگاه علمی دانشگاه و بومی بودن آن دقیق فکر کنید و تصمیم بگیرید. اطلاعات کاملی از رشته‌ها و دوره‌ها و شهرها و دانشگاه‌ها داشته باشید. آب‌و‌هوای شهرهایی که انتخاب می‌کنید فاصله، شهریه دانشگاه، رتبه و اعتبار دانشگاه و خدمات رفاهی، داشتن یا نداشتن خوابگاه همه این موارد را باید درنظر بگیرید.
۳ـ امکان ادامه تحصیل در بعضی رشته‌ها بسیار سخت است پس در انتخاب آن‌ها دقت کنید.
۴ـ ابزار انتخاب رشته درست را حتما درنظر بگیرید. توجه به کارنامه، دفترچه راهنما، آگاهی خود شما از جزئیات رشته‌ها و علایقتان و همراهی و راهنمایی والدین و مشاورین بسیار مهم است.
۵ـ متعصبانه انتخاب نکنید. اگر تا حالا فکر می‌کردید دندان‌پزشکی یا پزشکی بهترین مشاغل دنیا هستند و با قبولی در این رشته‌ها وارد بهشت می‌شوید این چیزها را فعلا کنار بگذارید و بدون تعصب و با چشم باز رشته‌ها را بشناسید. عشق و علاقه‌ای که بدون شناخت به‌وجود بیاید زود هم از بین می‌رود.
۶ـ خود را با دیگران مقایسه نکنید و برای کسب آفرین و توجه دیگران به علاقه‌مندی‌های خود پشت نکنید. علاقه یا بازار کار هر دو مهم هستند پس هرگز علاقه خود را فدای درآمد نکنید.
پیشنهاد: شغل مناسب تیپ شخصیتی شما کدام است؟
سخن آخر
این را بدانید که همه رشته‌ها در حد خود اهمیت دارند و به‌نوعی بازار کار دارند منتها برخی کم و برخی بیشتر ضمن اینکه آینده شغلی در یک رشته تحصیلی و میزان موفقیت در آن منوط به برخورداری از توان و مهارت‌های لازم در آن رشته و نیز داشتن خلاقیت و پشتکار کافی برای آن است. هر مقدار توانمندی و خلاقیت فرد بالا باشد و بتواند آن را به دیگران بشناسند طبیعتا از فرصت‌ها بهتر استفاده خواهد کرد و موفق‌تر خواهد بود.
در آخر بدانید که دانشگاه و کنکور تنها یکی از راه‌های موفقیت هستند و راه‌های بسیاری برای رسیدن به آرزوهایتان وجود دارد. فقط کافی است خود را بشناسید و دست از علایق خود برندارید. امیدواریم مطالب مطرح شده در این مقاله بتواند پاسخ بسیاری از سؤالات ذهنی شما مثل چگونه رشته موردعلاقه خود را پیدا کنیم؟ بازار کار رشتههای مختلف چگونه است؟ یا چطور می‌توانیم با مهارت انتخاب رشته کنیم؟ را بدهد. رهرو آن نیست که گه تند و گهی خسته رود رهرو آنست که آهسته و پیوسته رود. علاقه یا بازار کار مناسب داشتن در شغلتان موفقیت، پیشرفت و موقعیت اجتماعی مناسب آرزوی ما برای تمام فرزندان این سرزمین است.
