اگر سیستم‌های منابع انسانی سازمان‌ها را بررسی کنید، مشخص خواهد شد که در بیشتر مواقع بین زیرسیستم‌های مختلف آن‌ها ازجمله آموزش، ارزیابی عملکرد، تجزیه‌وتحلیل، جذب و … ارتباط و پیوستگی کافی وجود ندارد و این امر منجربه ناکارآمدی سیستم‌های منابع انسانی می‌شود و درست همینجاست که کاربرد مدل شایستگی خودنمایی می‌کنند. به عبارتی وجود ارتباط و هم‌پوشانی قوی در بین زیرسیستم‌های منابع انسانی به‌منظور تقویت متقابل هر یک از آن‌ها، امری ضروری و مهم است که درنهایت منجربه نظام‌مندی و یکپارچگی منابع انسانی و کارکردهای آن خواهد شد.
بنابراین یکی از بهترین و مناسب‌ترین عملکردها برای این امر مهم، به‌کارگیری رویکرد شایستگی در مدیریت منابع انسانی است. زیرا هر یک از زیرسیستم‌های مدیریت منابع انسانی را می‌توان براساس شایستگی طراحی کرد و بسیاری از صاحب‌نظران سعی کرده‌اند که با قرار دادن شایستگی‌ها در مرکز و زیرسیستم منابع انسانی این ارتباط را به تصویر بکشند. بنابراین متخصصان منابع انسانی برای راهنمای توسعه و عملکرد واحد منابع انسانی به‌راحتی می‌توانند شکاف بین کارکنان سازمان، شایستگیهای موردنیاز و هدف‌های آن‌ها را تشخیص بدهند. بدین سبب قطعا سازمان‌های موفق می‌دانند که طراحی و اجرای فرآیندی مناسب جهت استخدام افراد، آموزش و تدوین مسیر شغلی کارمندانشان از اهمیت بسیاری برخوردار است.
حفظ و تدوین این فرآیند روند استخدام را برای بخش منابع انسانی آسان‌تر و کارآمدتر کرده و به کارکنان فعلی سازمان برای شناسایی و کسب مهارت‌های جدیدتر کمک می‌کند تا به افزایش بهره‌وری آن‌ها در جایگاه کنونی یا آتی‌شان منجر شود. بنابراین اجرایی شدن شایستگی‌ها و کاربرد مدل شایستگی می‌تواند نقش بسیار مهمی در پیشرفت و موفقیت سازمانی داشته باشد.
مدل شایستگی چیست؟
مدل شایستگی ترکیبی از ویژگی‌ها و قابلیت‌های اساسی اشخاص و چارچوبی برای تعریف مهارت‌ها، توانمندی‌ها و دانش لازم در یک شغل است که بر کیفیت کار افراد تأثیر می‌گذارد. مدل شایستگی به‌عنوان کلیدی‌ترین عوامل بهبود عملکرد سازمان‌ها، نشان می‌دهد که افراد چه کارهایی را باید انجام دهند تا بتوانند وظایف و مسئولیت‌های خودشان را بهطور مؤثر اجرا نمایند.
درواقع مدل شایستگی مجموعه‌ای از شایستگی‌هایی است که در کنار یکدیگر موجب عملکرد شغلی موفق‌تر در یک نقش می‌شوند. اما کاربرد مدل شایستگی کجاست؟ بدون شک در همه سازمان‌ها، برای تعریف و ارزیابی شایستگیهای موجود در آن، چه مهارت‌های نرم و چه مهارت‌های سخت از مدلهای شایستگی استفاده می‌گردد که یکی از مؤلفه‌های اصلی برای استخدام و عملکرد در نهادهای منابع انسانی شناخته شده است.
سازمان‌ها مدل شایستگی را برای تصمیم‌گیری در استخدام، شناسایی آموزش‌های لازم و تصمیم‌های مربوطه‌ی برنامه کارمندانشان به‌کار می‌گیرند و می‌توانند برای کمک به ساختار تیم‌هایشان از مدل شایستگی استفاده کرده و روندکاری و اهداف سازمانی را توسعه دهند. ازاین‌جهت شناسایی و کاربرد مدل شایستگی در فرآیند تجزیه‌وتحلیل شغلی، عملکردی کلیدی به‌حساب می‌آید و نقش مهمی در طراحی سازمان‌ها دارد که می‌تواند میزان بازدهی را در تمامی سازمان‌ها افزایش بدهد.
مطلب مرتبط: چرا فرآیند تجزیه‌و تحلیل شغل برای استخدام ضروری است؟
با انواع مدلهای شایستگی آشنا شوید
بیشتر سازمان‌ها مجموعه‌ای از ارزش‌های اصلی که نحوه فعالیت آن‌ها را برای رسیدن به موفقیت و هدف اصلی مشخص می‌کنند، برای خودشان تعریف کرده‌اند و لازم است تمامی کارمندان در هنگام انجام کار به آن‌ها توجه خاصی داشته باشند. چراکه این شایستگی، کارمندان یک مجموعه را قادر می‌سازد تا بتوانند به درک دقیقی از رفتار و سطح عملکردشان دست یابند. بنابراین دربین مدلهای گوناگون شایستگی، انتخاب مدل مناسب برای سازمان یا شرکت بسیار مهم است و شناخت کاربرد مدلهای شایستگی و سازگاری نوع آن با اهداف سازمانی می‌تواند به انتخاب مناسب‌ترین مدل شایستگی برای شرکت کمک نماید.
مدل شایستگیهای اساسی
بسیاری از سازمان‌ها برخورداری از مجموعه مهارت‌های پایه‌ای را برای همه کارمندانشان واجب و مهم می‌دانند. بدین سبب با مدل شایستگیهای اساسی سازمانی می‌توانید این مهارت‌های پایه‌ای مهم و ضروری را شناسایی و ردیابی کنید و به‌دنبال نیروی کار مناسب‌تری باشید که از این مهارت‌ها برخوردار باشند.
به‌طوری‌که نمونه‌ای از کاربرد مدل شایستگی اساسی برای سازمان‌ها، تشخیص برخورداری از مهارت‌های ارتباطی پایه است که این عامل شایستگی می‌تواند عناصر تشکیل‌دهنده‌ی مهارت‌های ارتباطی را به‌راحتی مشخص کرده و برای تسلط در این مهارت‌های ویژه اهداف آموزشی ارائه بدهد تا بتواند نظارت کافی به پیشرفت سازمان و نحوه عملکرد کارمندان داشته باشد.
مطلب مرتبط: ۱۸ مهارت ارتباطی مؤثر در محیط کار که می‌تواند شما را به موفقیت شغلی برساند
مدل شایستگیهای شغلی
مدل شایستگیهای شغلی مجموعه مهارت‌هایی است که بهطور خاص برای شغل یا جایگاهی ویژه موردنیاز هستند. مدلهای مختص شایستگیهای شغلی همه عناصر آموزشی، تحصیلی و تجربیات قبلی شخص که برای این شغل قابل استفاده هستند و در محدودیت‌های این مدل شایستگی قرار دارند را در خود جای داده است.
گاهی اوقات این کاربرد مدل شایستگیهای شغلی خود را به‌عنوان ارتقای جایگاه شغلی و گاهی اوقات به‌عنوان واگذاری مسئولیت‌های سنگین‌تر نشان می‌دهد تا به یافتن راهکارهایی برای تسهیل پیشرفت شغلی و تلاش برای بهبود سایر شایستگی‌ها در سازمان‌ها کمک نماید. درنتیجه کاربرد مدل شایستگی شغلی به‌راحتی می‌تواند مجموعه‌ی مهارت‌ها و توانمندی‌های ضروری یک فرد را برای انجام شغلش به بهترین نحوممکن مشخص کند.
مطلب مرتبط: ۱۴ راهکار طلایی برای گرفتن ترفیع شغلی در کمترین زمان ممکن
مدل شایستگیهای عملکردی
هر کارمندی در سازمان یا شرکت، در کنار شایستگیهای اساسی نیازمند برخی شایستگیهای عملکردی است تا به‌راحتی بتواند از عهده‌ی شغلش بربیاید. کاربرد مدل شایستگیهای عملکردی یا فنی مختص یک نوع شغل خاص یا یک صنعت است که بر دانش فنی، دانش موضوعی، عملکرد کارکنان و اطمینان از کار آن‌ها در راستای اهداف سازمان نظارت می‌کند. مهارت‌هایی که در دسته مدل شایستگیهای عملکردی وجود دارند، ممکن است تنها به بخش یا اداره‌ای خاص مربوط باشند. مثلا تحقیق، فروش، بازاریابی، دانش برنامه‌نویسی، حسابداری، مهارت‌های تجزیه‌وتحلیل داده‌ها، مهارت‌های ثبت داده و برنامه‌ریزی تجاری نمونه‌هایی از شایستگیهای عملکردی هستند. مثلا درحالی‌که شایستگی پیشخدمت رستوران، توانایی رسیدگی به شکایات مشتری است، شایستگی حسابدار توانایی تجزیه‌وتحلیل داده‌های مالی جهت تهیه گزارش است.
مدل شایستگیهای سفارشی
سازمان‌ها و شرکت‌ها هرگز مانند یکدیگر نیستند و بدین سبب برمبنای ویژگی‌های شرکت یا سازمان لازم است تا مدل شایستگی به‌شکل خاصی تغییر کرده و سفارشی شود. در مدل شایستگیهای سفارشی چندان مهم نیست که کدام نوع مدل شایستگی را انتخاب نمایید، بلکه آنچه مورد اهمیت است، همسو بودن مدلهای شایستگی انتخاب شده در مبنای اهداف اصلی و ویژگی‌های سازمان شما است.
مدل شایستگیهای رهبری
مدل شایستگیهای رهبری به مجموعه‌ای از مهارت‌ها گفته می‌شود که سازمان‌ها برای سطوح مختلف مدیریتی خود باید آن‌ها را تعیین و انتخاب کنند. برای استخدام افراد در جایگاه مدیریت و رهبری سازمان، برخی شایستگیهای کلیدی نظیر خود مدیریتی، اخلاق‌مداری، توسعه‌ی فردی و توانایی مربیگری به‌شدت ضروری هستند. بنابراین هنگام استخدام و انتخاب افراد، مهارت‌های رهبری آن‌ها باید موردبررسی قرار بگیرند تا بهترین‌ها انتخاب شوند.
به‌طوری‌که اگر هر سازمانی مهارت‌های لازم برای رهبری در هرسطح را مشخص کند، به‌راحتی می‌تواند انتخاب‌های صحیحی برای رهبری هرسطح داشته باشد. مدل شایستگیهای رهبری براساس چند نمونه ازجمله مدیریت راهبردی، مهارت‌های ارتباطی، قدرت تصمیم‌گیری، برنامه‌ریزی استراتژیک، راستگویی، مهارت‌های مفهومی، مدیریت منابع، هوش‌تجاری، توسعه کارکنان و داشتن اهداف است که معمولا برای نقش‌های مدیریتی، نظارتی و هدایت افراد توسط سازمان‌ها استفاده می‌شوند. درنتیجه برای تضمین پیشرفت سازمان‌ها، باید رهبران همیشه یک گام جلوتر بوده و مهارت‌های ارزشمند رهبری را بهبود ببخشند.
مطلب مرتبط: ۱۵ درس مهم درباره‌ی رهبری که باید بیاموزید!
مدل شایستگیهای کلیدی
کاربرد مدل شایستگیهای کلیدی آن‌قدر مهم است که لازمه هر سازمانی بوده و به‌نوعی معرف آن سازمان است. مدل شایستگیهای کلیدی شامل مهارت‌های پایه و اولیه‌ای هستند که هر سازمانی آن‌ها را برای همه کارکنان خودش درنظر می‌گیرد و تمامی کارمندان شرکت باید آن‌ها را داشته باشند. شایستگیهای کلیدی هر سازمانی با سازمان دیگر متفاوت است. چراکه به فلسفه، اهداف، ارزش‌ها و عقاید آن سازمان بستگی دارد و برای کار کردن در یک شرکت یا سازمان بسیار ضروری هستند.
بهطور مثال در محیط‌های کاری فیزیکی، یکی از کاربردهای مدل شایستگی کلیدی این است که کارکنان بتوانند درطول روز اشیائی با وزن مشخص را بلند کنند یا توانایی خم‌شدن و کار کردن در هوای گرم، سرد و شرایط نامناسب را داشته باشند. بنابراین اگر فردی این لازمه‌های اولیه را نداشته باشد، شایستگی کافی برای انجام شغلش را نخواهد داشت و درنتیجه از کار اخراج شده یا اصلاً انتخاب نمی‌شود. همچنین این مدل شایستگی بیشتر شامل مهارت‌های مربوط به ارتباطات و کار تیمی است تا افراد به‌راحتی بتوانند در کنار دیگران کارشان را انجام بدهند.
مدل شایستگیهای اصلی
مدل شایستگیهای اصلی باید انعکاس رفتارها و مهارت‌های اساسی موردنیاز هر سازمانی باشد. زیرا شایستگیهای اصلی هر شرکت و سازمانی با داشتن عقاید، اهداف، ارزش‌ها و فلسفه، باارزش است. بنابراین مهارت‌های موردنیاز سازمانی برای همه کارکنان را شامل می‌شود و از شرکتی به شرکت دیگر متفاوت هستند. این مدل شایستگی تعیین می‌کند که نوع عمل و مشارکت کارمندان باید چگونه باشد تا سازمان را به‌سوی اهداف، ارزش‌ها و فلسفه وجودی‌اش هدایت نماید.
مطلب مرتبط: ۱۵ مهارت شغلی پردرآمد و ثروت‌ساز که باید به سرعت بیاموزید
مدل شایستگیهای کاربردی
مدل شایستگیهای کاربردی شامل مهارت‌ها و رفتارهای به‌خصوصی هستند که فقط به یک شغل خاص مربوط می‌شوند. این مدل شایستگی‌ها نشان می‌دهند کارکنان برای اینکه در جایگاه خودشان بهترین بوده و به عملکرد عالی برسند، باید چه رفتاهایی را انجام داده و چه مهارت‌هایی را از خودشان نشان بدهند.
مدل شایستگیهای تفکر تحلیلی
شایستگی تفکر تحلیلی یعنی توانایی فرد در درک مناسب مسائل، تحلیل وضعیت و درنتیجه گرفتن تصمیم صحیح بر اساس اطلاعات معتبر است. کاربرد مدل شایستگی تفکر تحلیلی به‌عنوان یکی از مهارت‌های اساسی فردی و پراهمیت برای کسب موفقیت در مدیریت کارها است. بدون شک شخصی که شایستگی تفکر تحلیلی دارد، به‌راحتی خواهد توانست در سازمان خودش ارتقا پیدا نماید. زیرا این مدل شایستگی‌ها مدیران موفقی را تربیت می‌کنند که می‌توانند رفتارهای روزمره را به‌آسانی کنترل کنند و توانایی‌هایی به آن‌ها خواهد بخشید که می‌توانند بر اساس آن به تصمیم‌سازان قدرتمند تبدیل شوند.
مدل شایستگیهای حل مسئله
مدل شایستگیهای حل مسئله یکی از مهم‌ترین انواع شایستگیهای عمومی است که همواره با بشر همراه بوده و جزء جدایی‌ناپذیر انسان به‌شمار می‌آید. قطعا قدرت حل مسئله شخص را به تشخیص رفتارها و الگوها، تشریح اطلاعات از منابع و جمع‌آوری اطلاعات قادر می‌سازد تا بتواند با ایجاد راه‌حل‌های خلاقانه و ارزیابی آن‌ها، بهترین گزینه را انتخاب نماید. فردی که توانایی شناسایی و تفکیک اجزای اصلی مشکلات و موقعیت‌های خودش را دارد، به‌راحتی می‌تواند به قدرت حل مسئله برسد. موارد مهم مدل شایستگیهای حل مسئله عبارت‌اند از ارتباط بین فردی، سازگاری، صداقت، مدیریت، شعور رفتاری و اخلاقی، مهارت کلامی و غیرکلامی.
مطلب مرتبط: گام‌های مؤثر برای تقویت مهارت حل مسئله در محیط کار
مدل شایستگیهای کار تیمی
مدل شایستگیهای کار گروهی به ایجاد رابطه پایدار و قوی بین کارمندان درون سازمانی و حتی سازمان‌های دیگر کمک می‌کند و در حوزه‌هایی همچون سلامت کاربرد بسیاری دارد. به‌طوری‌که همکاری مشترک و کارگروهی می‌تواند ابعاد مختلفی ازجمله شبکه‌سازی، شراکت و اتحادیه‌ها را در سازمان‌ها ایجاد کند. بنابراین کارفرمایان می‌خواهند بدانند که آیا فرد توانایی همکاری سازنده با تیمشان را برای رسیدن به اهداف دارد یا نه. درنتیجه افرادی که این شایستگی را دارا باشند به‌راحتی می‌توانند با تیمشان بهطور فعال همکاری کنند و اعضای تیم را برای شرکت در فرآیند تصمیم‌گیری تشویق نمایند. صرفا تیم‌سازی و کارگروهی محدود به جایگاه‌های مدیریتی نبوده و در همه سطوح سازمانی پراهمیت است.
مطلب مرتبط: چرا در کار تیمی شکست می‌خوریم؟
کاربرد مدلهای شایستگی در مدیریت منابع انسانی چیست؟
موقعیت شغلی یکی از موقعیت‌هایی است که مفهوم شایستگی در آن معنا پیدا کرده و کاربرد دارد. درواقع یکی از کاربردی‌ترین ملاک‌های گزینش درجهت جذب نیروی انسانی، شناخت انواع شایستگیهای عمومی فرد متقاضی است. با بهره‌گیری از انواع مدل شایستگیهای عمومی به‌راحتی می‌توان فرآیندهای منابع انسانی را درک کرد و بر اساس آن‌ها بخش‌های سازمانی را متحد و منظم ساخت. بنابراین دلایل گوناگونی برای استفاده از مدلهای شایستگی وجود دارد که در ادامه به برخی از آن‌ها اشاره می‌کنیم تا با اهمیت کاربرد مدل شایستگی در رشد کسب‌وکار آشنا شوید.
انتخاب و استخدام کارآمدتر
بدون شک بخش منابع انسانی به گردآوری و تجزیه‌وتحلیل داده‌هایی می‌پردازد که برآمده از مدلهای شایستگی هستند که اغلب از مدلهای شایستگی توسعه‌یافته برای گسترش استخدام‌های شغلی استفاده می‌گردد. در این موارد شرح شغلی دقیق‌تری وجود دارد که کار را برای این بخش آسان‌تر کرده و این اجازه را می‌دهد تا مهارت‌های درخواستی و ضروری را از هم تشخیص بدهند. درنتیجه اگر این شایستگی‌ها شفاف و خوب تعریف شده باشند، سازمان‌ها بهتر می‌توانند افراد موردنظر خود را برای مصاحبه استخدامی پیدا نمایند. بنابراین ابزار و روند استخدام برای استخدام‌کنندگان کارآمدتر شده و مدیران زمان کمتری را صرف بررسی رزومه‌ها و مصاحبه‌های بی‌نتیجه خواهند کرد.
مطلب مرتبط: ۵ شایستگی ضروری برای استخدام
انجام برنامه‌ریزی شغلی مؤثر
پراهمیت‌ترین عامل در کاربرد مدل شایستگی داشتن برنامه‌ریزی است که هر مدیر موفقی باید توانایی برنامه‌ریزی مؤثر را برای آینده خود و سازمانش داشته باشد. امروزه در سازمان‌ها، ساختار و سطح عملکرد کارمندان به‌نحوی است که سازمان را مجبور می‌کند تا از منابع انسانی به‌شکلی انعطاف‌پذیرتر استفاده کرده و میزان آن را هر روز افزایش بدهد. بدین سبب سازمان‌های بیشتری احساس می‌کنند که به نظام کارآمدتری برای برنامه‌ریزی و حمایت از حرکت و جابه‌جایی افراد در داخل سازمان نیاز دارند.
در شایستگی برنامه‌ریزی فرد باید بتواند به نتایج باکیفیت، به‌موقع و مقرون‌به‌صرفه دست یابد و با استفاده بهینه از منابع، برنامه‌ریزی صحیحی کرده و پیشرفت را در برابر اهداف نظارت نماید تا بهطور دقیق به رویدادهای پیش‌بینی نشده پاسخ بدهد. درنتیجه باید سازمان‌ها از شایستگی برنامه‌ریزی شغلی در تمام سطوح همچون جانشین‌پروری، تعیین و جایگزینی افراد و یا قرارگرفتن اشخاص در قسمت‌هایی که شایستگی لازم آن را دارند و می‌توانند به نحواحسن هدف‌های فردی و سازمانی را برآورده کنند، حمایت کافی به‌عمل بیاورند.
تدوین سیستمی کارآمد برای ارائه بازخورد و پاداش‌دهی به کارمندان
امروزه در سازمان‌های پیشرو تلاش بر آن است که بین شایستگیهای سازمانی پیوندی معنادار و عاقلانه برقرار گردد. سازمان‌ها برای وقت، انرژی و تعهدات کارمندانشان که در راستای دستیابی به اهداف سازمان تلاش می‌کنند، ارزش خاصی قائل هستند و برای آن پاداش‌هایی درنظر می‌گیرند. بر اساس این موضوع توزیع پاداش، بیشتر به کارمندانی تعلق می‌گیرد که شایستگیهای بیشتری برای افزودن به ارزش سازمان و پیشبرد هدف‌های آن از خود نشان می‌دهند.
بدین جهت تعیین و توزیع پاداش‌ها به‌عنوان بخشی مهم از استراتژی‌های منابع انسانی، موردتوجه قرار می‌گیرد که باید تمامی فرآیندهای پاداش کارمندان طبق آگاهی، منطق و فلسفه باشد تا بتواند فرهنگ سازمانی را با هدف‌های کسب‌وکار هماهنگ کرده و آن را به تعادل برساند. بنابراین رهبران سازمان باید هدف‌ها را به‌صورتی مشخص در راستای استراتژی‌های سازمان توصیف کنند که نتیجه آن اصول پاداش‌دهی به کارمندان را تشکیل بدهد.
مطلب مرتبط: ۱۲ روش ارائه بازخورد مؤثر به کارکنان برای افزایش بهره‌وری آن‌ها
سخن نهایی
مدلهای شایستگی فرآیندی برای تعریف دانش، مهارت‌ها و رفتارهای موردنیاز یک شغل است که رویکردی یکپارچه و هماهنگ را برای طراحی زیرسیستم‌های مدیریت منابع انسانی ارائه داده و برای دستیابی به اهداف سازمانی مورد تجزیه‌وتحلیل قرار می‌دهند. کاربرد مدل شایستگی درجهت موفقیت و پیشرفت سازمان بسیار مهم و ضروری است تا سازمان‌های موفق با استفاده از مدلهای شایستگی بتوانند، اهمیت ایجاد چارچوب لازم برای استخدام، برنامه‌ریزی توسعه مسیر ترقی شغلی، آموزش، بهبود عملکرد، رشد کارکنان و طراحی نظام‌های جذب را درک کرده و تأکید کنند. درنتیجه بررسی انواع مدلهای شایستگی و کاربرد آن‌ها روند استخدام را برای کارمندان در بخش منابع انسانی و مهارت‌های لازم برای موفقیت آن‌ها را در نقش‌های فعلی و آینده آسان‌تر می‌کند.
